✍️ علی ربیعی
عضو هیات مدیره انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات
امروز به بهانه روز خبرنگار ساعاتی را با حضور در ایلنا (خبرگزاری کار ایران) درجمع خبرنگاران به نکاتی چند اشاره کردم:
در دوران کاری من یکی از روزهای تلخ، اتفاق ناگوار مسبب نام‌گذاری روز خبرنگار است. خبرنگار ما در مزار شریف، در چنین روزی قربانی خشونت و تروریسم اندیشه شد. شلیک‌هایی که آن روز در مزار شریف شد، شلیک به اطلاع‌رسانی و شفافیت بود. آن روز، روز شلیک به آزاداندیشی بود.
این داستان برای خبرنگاران به اشکال مختلف در اقصی نقاط دنیا همچنان ادامه دارد. امروز، روز همه آن‌هایی است که در شرایط سخت می‌نویسند. در این روزها، خبرنگاران ایرانی هم حال و روز خوشی ندارند.
خبرنگاری نه تنها جز مشاغل سخت محسوب می‌شود بلکه فراتر از آن، نوشتن در شرایط هراس از احضارشدن جزو مشاغل دلهره‌آور نیز هست.
در این روز، شایسته است در دو نکته در مورد کار خبرنگاری و مسائل پیرامون آن تامل کرد: تغییرات رفتاری مصرف کنندگان، کار خبرنگاری را به مراتب دشوار‌تر کرده است؛ به هرحال سبک مصرف رسانه به شدت در حال تغییر است. خواسته نسل‌های جدید از رسانه با نسل‌های قبل و تفاوت چشمگیر دارد. به عنوان مثال نسلی که به دنبال ارزش‌های بقا بود، چیزی را از رسانه می‌خواهد که با خواسته نسلی که امروز به دنبال ارزش‌های ابراز وجود است تفاوت دارد.
نکته دوم تغییرات شگفت در تکنولوژی‌های نوین اطلاع‌رسانی است.
از سوی دیگر، علاوه بر نکات ذکر شده ، در ایران، نابرابری‌های رسانه‌ای برای روزنامه‌نگاران و رسانه‌های مستقل و منتقد از چندین جهت دشواری‌هایی به همراه دارد.
من معتقدم روزنامه‌نگاری و روزنامه همچنان به حیات خود در عرصه اطلاع‌رسانی با قدرت ادامه خواهد داد، همانطور که عصر مارکونی نتواست بر عصر گونتبرگ غلبه کند و کتاب و روزنامه با وجود پدیدار شدن رادیو و عصر دیجیتال همچنان وجود دارد و به عقب رانده نشده است. روزنامه کماکان در زندگی اجتماعی، فرهنگی و سیاسی مردم حضور دارد. در فضای جدیدی هم که ایجاد شده، روزنامه‌نگاری خودش را تطبیق داده و هنوز جایگاه خود را دارد.
من معتقدم روزنامه‌نگار تحقیقی در این دوران رشد کرده است. ما نیاز به خبر- تحلیل داریم و جامعه شبکه‌ای بدون محدودیت خبر را می‌فرستد و مزیت امروز ما روزنامه‌نگاری، تحقیقی و تحلیلی است که آثار آن را در بسیاری از رسانه‌ها و مطبوعات همچنان شاهدیم.
از منظر دیگر، دشواری‌های معیشتی زندگی روزنامه‌نگاران و اصحاب رسانه از معضلات دیرینه و حل نشده است. هیچ کسی در ایران از راه قلم نتوانسته زندگی آسوده‌ای داشته باشد. عدم امنیت شغلی به ویژه از لحاظ قوانین مطبوعات، وضعیت بد اقتصادِ رسانه و نابرابری در توزیع منابع اقتصاد رسانه یکی از مشکلاتی است که همیشه گریبانگیر جامعه خبرنگاری بوده است.
در این میان، نمی‌توان از نقش خبرنگاران و کسائل خاص خبرنگاری پس از رخدادهای پاییز ۱۴۰۱ چشم‌پوشی کرد. یک دیدگاه و تفکر در کشور وجود دارد که نمی‌خواهد واقعیت حوادث را چنان که رخ داده ببیند. نمی‌توانیم حوادث آن سال را زیر فرش بگذاریم، یا موضوع را واکاوی نکنیم، بزرگترین خطر برای منفعت ملی ما نادیده گرفتن تحولات است، برخی از مصائب روزنامه‌نگاری امروز از همین امر ناشی می‌شود.
صدای واقعی باید از قلم شفاف، دلسوز و نگران نظام و ایران شنیده می‌شد ولی متاسفانه امنیتی‌زدگی بر فضای رسانه‌های داخلی از خطاهای بزرگ بود. در یک تصمیم درست، باید امکان شنیدن صداهای داخل از میانجی‌های رسانه‌ای گسترش می‌یافت. در وقایع پاییز ۱۴۰۱ شاهد بودیم که چگونه با صداگذاری‌ها از سوی محافل و مراکز ضدایرانی و رسانه‌هایی با پولهای نفتی، قطبی سازی و دامن زدن به فاصله‌های خونین دنبال می‌شد. از دیدگاه من، خبرنگاران و رسانه‌هایی که منعکس کننده صدای داخل بودند چنان گسترش می‌یافتند تا هیچ چشم و گوشی جذب شنیدن صدای بدخواه خارجی نمی‌شد. این رویه می‌توانست شیوه ملی‌گرایانه و منطبق با منافع ملی باشد.
اما متاسفانه با عملکرد ضعیف، مرجعیت خبری را در مقطعی از دست دادیم، اما باز هم مرجعیت خبری رسانه‌های داخلی توانست در این فضا مقابله کند و با ایجاد فضای در برابر تحلیل‌های کم ارزش خارجی به مقابله بپردازد.در حقیقت انعکاس خبر از داخل، ضرورت شادابی و امیدافزایی برای ایران است.
من معتقدم هر کسی دلش برای کشور می‌سوزد، باید مرجعیت رسانه را در داخل حفظ کند. متاسفم که فیلم‌های خوب ایرانی در ماهواره باید تبلیغ شود؛ این یعنی مرجعیت تفریح و سرگرمی هم درحال از دست رفتن است. وضعیت شبکه نمایش خانگی هم مایه نگرانی است.گویا عده‌ای تا مردم روزنه‌ای برای سرگرمی و شادابی پیدا می‌کنند، در صدد بستن آن روزنه هستند.
با توجه به آنچه که بیان شد، در احضارهای مطبوعاتی و شکایت‌های متعدد، هیچ خیر و برکتی برای آرامش کشور نیست. باید امنیتی‌زدایی از ساحت رسانه را انجام دهیم. بهانه درست کردن به شنیدن صدای داخلی لطمه می‌زند.
در پایان، به سهم خودم روز خبرنگار را به تمام خبرنگاران تبریک می‌گویم و از آنها که برای بسط تفکر و گفتگو و همچنین گسترش عدالت، آگاهی و آزادی قلم می‌زنند، تشکر می‌کنم.
