به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، دکتر عباس قنبری باغستان:
عرصه سایبری که از آن به عرصه پنجم یاد می‌شود، عرصه نسبتا جدیدی برای حکمرانی است که بخش اعظم اشکال مدرن تعاملات کلاسیک (در سطوح مختلف فردی، سازمانی، دولتی، ملی، منطقه ای و بین المللی)در آن شکل گرفته و با آثار و پیامدهای مشخص اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، ایدئولوژیک، نظامی، دینی و …. صورت‌بندی می‌شود.
صرف نظر از حوزه‌های فردی و فرهنگی و اجتماعی این عرصه که بارها و در قالب‌های مختلف به آن پرداخته شده؛ از منظر حکمرانی زمینه‌ها، الزامات و دلالت‌های عرصه پنجم در دو سطح داخلی(ملی) و خارجی (منطقه‌ای و جهانی) همچنان رازآلود و مبهم است.
امائوئل مکرون در سال 2019، نسبت به تبعات گسترش تعاملات کلاسیک سطوح مختلف حکمرانی به عرصه سایبری و اشرافیت انحصاری فناوارانه حاکم برآن صریحا هشدار داد که این عرصه دولت‌ها و حتی ساختارها و نظام‌های قدرتمندی همچون ناتو! را تا آستانه بحران و فروپاشی کامل پیش برده است. یکسال بعد، نزاع پلتفرم‌ها (بخوانید چالش پادشاهان قدرتمند عرصه سایبری) با دونالد ترامپ، منجر به صدور فرمان اجرایی تاریخی 20 ماه می 2020 از سوی رئیس جمهوری آمریکا شد که در آن خواستار تغییر بند 230 قانون موسوم به «رفتار سالم در ارتباطات-مصوب 1996» این کشور شد.
تجربه زنده و حاضر بحران در اوکراین اکنون پبش روی ماست و ما هر روزه شاهد نبرد طرفین نزاع در دو جبهه با مختصات و قدرت بازیگری و مانور کاملا مجزا هستیم: یکی عرصه کلاسیک سیاسی-نظامی که در آن ولادمیر پوتین به تنهایی و قدرتمندانه همتایان غربی خود بایدن، مکرون و جانسون را در فاصله 20 متری از خود به زمین می‌نشاند و به چالش می‌کشد، و دومی در عرصه سایبری-فناورانه که همان ولادمیر پوتین قدرتمند در برابر پادشاهان قدرتمند سایبری همچون ایلان ماسک، زاکربرگ و مدیرعامل مایکروسافت دست تنهاست و یارای پاسخ ندارد.
واقعیت این است که ناقوس پادشاهان و امپراطوری‌های سایبری بیش از بیست سال است که به صدا درآمده و آنها همه جانبه تمامی ابعاد و ساختارهای حکمرانی های کلاسیک را به مبارزه طلبیده‌اند؛ جایی که جان پری بارلو در سال 1996 در اعلامیه استقلال «عرصه سایبری» فریاد زد: ای دولتهای جهان صنعت! ای غولهای فرسوده گوشتالود و فولادین، من از عرصه سایبری میآیم، خانه جدید ذهن … . ما، به نمایندگی از دنیای آینده، از شما استقبال نمیکنیم. شما در اینجا حاکمیتی ندارید.
همانند عرصه‌های کلاسیک حکمرانی یعنی زمین، دریا، هوا فضا، عرصه سایبری به مثابه عرصه پنجم حکمرانی نیز، مولفه‌های قدرت، سازوکارها و زمینه‌های بازی، قلمروهای مختص به خود و همچنین شهروندان منحصر به خود را دارند. در این عرصه پیمان وستفالی و نظم و الگوی جامعه ملل (و سپس سازمان ملل) «کان لم یکن» شده است. به جای قوای سه گانه کلاسیک، هوش مصنوعی، اینترنت اشیاء، فناوری نسل پنجم و … در قالب ساختار و سازوکار کلانتری به نام «پلتفرم‌ها» در نقش قوای اصلی حکمرانی، دامنه نفوذ و زمینه‌های اعمال قدرت را تعیین می‌کنند. در ساختار حکمرانی این عرصه، خبری از سازکارهای عریض و طویل بروکراتیک به نام «دولت‌ها» نیست. در عوض یک پادشاه تکنوکرات به مدد قدرت فناوری، به تنهایی خواب را از چشمان دهها رئیس جمهور، پادشاه و وزیر می‌رباید و عرصه را چنان برآنها تنگ می‌کند که در دودمانشان تجربه مشابهی به خاطر نمی‌آورند. برخلاف عرصه‌های کلاسیک، در این عرصه قدرت افقی و شبکه‌ای توزیع شده است و به جای چاه‌های نفت و معادن طلا و نقره، «داده‌ها» منشاء عظیم ثروت و قدرت محسوب می‌شود.
امپراطوری‌های سایبری همچنین در درون مرزهای کلاسیک ملی، قلمروهای سایبری انحصاری برای خود تعریف کرده‌اند و شهروندان آنها را به «نتوندان جهانی» متعهد، وفادار و آماده برای خود تبدیل کرده‌اند.
با ظهور جنبه ها و جلوه های عینی و ملموس عرصه پنجم و با تاکید بر غفلتهایی که تاکنون از آن شده، ضرورت ورود همه جانبه به عرصه سایبری در سطوح مختلف فردی، سازمانی، نهادی و ملی بیش از پیش احساس می شود. به عبارتی، امروزه بدون آگاهی از تمامی پازل های به دقت طراحی شده در عرصه پنجم، بدون آشنایی با قواعد بازی در آن، بدون دستیابی به یک تسلط و اشرافیت فناورانه در آن نمی توان و نباید امید به داشتن یک چشم انداز روشن از آینده خود، ملت، کشور و تمدن و میراث مان در آن داشته باشیم.
اراده ورود به عرصه سایبری قبل از هرچیز مستلزم به رسمت شناختن آن و پذیرش آن به عنوان منشاء و منبع جدید قدرت و ثروت و عرصه حکمرانی است؛ امری که لازمه آن بازنگری در سازوکارهای کلاسیک حکمرانی در سطوح مختلف است.
کتاب «حکمرانی در عرصه پنجم: گذار به دیپلماسی سایبری» با هدف تبیین عرصه پنجم حکمرانی، الزامات و ضرورت های آن، قواعد بازی در آن، معرفی مکانیسم‌های قدرت افزای آن، معرفی منابع قدرت و ثروت در این عرصه و در نهایت ارائه یک مدل عملیاتی برای تدوین الگوی «دیپلماسی سایبری ایران» تالیف شده است. مبنای اصلی این کتاب نیز پس از صورت‌بندی مسائل، چالش‌ها و پیامدهای ظهور عرصه پنجم، مطالعه موردی بیش از 80 سند منطقه‌ای و بین‌المللی در این حوزه و مطالعه موردی رویکردها، راهبردها و سازوکارهای سیاست‌گذاری کشورهای آمریکا، روسیه، چین، اتحادیه اروپا، ژاپن و مالزی است. ضمن آنکه در کنار مطالعه موردی حکمرانی‌های کلاسیک، موضوع، ابعاد و مکانیسم‌های حکمرانی پادشاهان جدید عرصه پنجم (پلتفرم‌ها) نیز در یک فصل مجزا به تفصل پرداخته شده است.
کتاب «حکمرانی در عرصه پنجم: گذار به دیپلماسی سایبری» در اواسط سال 1400 به طور مشترک از سوی انتشارات پژوهشگاه فضای مجازی و نیز انتشارت وزارت امورخارجه منتشر شده است.
