به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) نشست نقد و بررسی کتاب «دگرگونی شهرها: نظریه شهری و حیات شهری» نوشته دیوید تورنز با سخنرانی ایمان واقفی برگزار شد.
واقفی در ابتدای این نشست درباره کتاب «دگرگونی شهرها» توضیحاتی را ارائه کرد و گفت: کتاب در دو بخش تحلیل تاریخی و تحلیل موضوعی سامان یافته است؛ در تحلیل تاریخی نویسنده به دو بخش دگرگونی ساختارهای اجتماعی، فرهنگی، سیاسی می‌پردازد و با بیان تاریخ شهری روی تحولات سیاسی، اقتصادی شهرها متمرکز می‌شود. اما در بخش دوم تحلیل تاریخ شهری، خوانشی از نظریه شهر ارائه می‌شود.
وی با بیان اینکه در بخش دوم کتاب تحلیل موضوعی از موضوعات مختلف مانند زندگی روزمره، نابرابری و طرد اجتماعی، تاریخ برنامه‌ریزی شهری، شهر پایدار و … سخن گفته می‌شود عنوان کرد: کتاب به دلیل حجم موضوعاتی که پوشش داده خوانش گذرایی از موضوعات در سطح مقدماتی ارائه می‌کند بنابراین می‌تواند برای دانشجویان کارشناسی مفید است.
به گفته واقفی، کتاب تغییرات ساختاری را به دو بخش تقسیم کرده که بخش نخست شامل دوران مدرن است و در آن شهرهای صنعتی مطرح می‌شود. در دوره دوم بعد از سال 1970 به بعد دوره پسا مدرن مطرح می‌شود مانند دوره نئولیبرال، پسا فوردی و غیره. درباره دوره مدرن باید بگویم این دوره هم در کتاب دو بخش شده است؛ در بخش مدرنیته اولیه که با زایش شهرهای صنعتی شروع می‌شود و از 1980 تا 1929 را در بر می‌گیرد. هر کدام از دوره‌هایی که در کتاب بیان می‌شود تفاوت‌هایی را با ساختارهای مختلف دارد.
واقفی با اشاره به ویژگی‌هایی دوره صنعتی ادامه داد: کتاب شرح می‌دهد که چگونه ما از سه هزار سال پیش شهر داشتیم و به تدریج به قرون وسطی و امپراطوری روم می‌رسیم. بعدها با انقلاب صنعتی اولین نطفه شهرهای صنعتی در آن شکل می‌گیرد. چند شهر در این دوره از جمله منچستر، شیگاگو و دیتروید و .. مطرح می‌شود. به زعم نویسنده، در این شهرها ما شاهد صنایع کوچک مقیاس و خانوادگی هستیم. البته نویسنده این دوران را تا دهه دوم قرن بیستم شرح می‌دهد تا اینکه این وضعیت تغییر می‌کند. انگلس در مقاله معروف خودش توصیف اسفناکی از تغییرات شهر منچستر ارائه می‌دهد که چگونه صنعتی شدن منچستر با آرایش فضایی جدید همراه می‌شود و در آن طبقه غالب کارگر و ثروتمند از هم جدا می‌شوند.
وی یادآور شد: نکته انگلس که خیلی مهم است این است که نظام شهری آن دوره ابتکاری می‌زند برای این که این طبقه‌گزینی چشمان طبقه بالا را آزار ندهد و زاغه‌ها از چشم طبقه مرفه پنهان بماند به طور مثال فروشگاه‌هایی ساخته می‌شود تا زاغه پشت آن پنهان شود مانند منطقه نواب خودمان.
این محقق مطالعات شهری افزود: نویسنده این سیر تاریخی را ادامه می‌دهد و بیان می‌کند که چگونه این شکاف اجتماعی به بحران نیروی کار می‌انجامد. طبقه پایین به واسطه فقر توان خریدانشان را از دست می‌دهد و در نهایت به بحران تولید کالای مازاد می‌انجامد. اینجا گسست بین مدرنیته دوره اولیه و مدرنیته دولت رفاه بوجود می‌آید. اما راه حل این بحران را مداخله مستقیم دولت در نیروی کار می‌داند.
وی با بیان اینکه دولت برای این که تولید رونق پیدا کند بیان می‌کند که باید نیازهای اولیه این طبقه مرتفع شود گفت: در این دوران بعد از جنگ دولت رفاه به وجود می‌آید که تغییری در تولید هم دارد. همانطور که گفتیم ما تولید خانوادگی داشتیم اما با ظهور کارخانه فورد از تولید کوچک مقیاس با تولید کالاهای بزرگ مقیاس و استاندارد می‌رسیم. پس از سال 1929 میلادی پارادایم تولید انبوه به وجود می‌آید. از سوی دیگر ساخت دولت هم تغییر می‌کند و دولت رفاه خودش را متولی ارائه خدمات به شهروندان می‌دهد.
به گفته واقفی، این دولت خدماتی چون آموزش، بهداشت، مسکن، حمل و نقل، زیرساخت‌های شهری را به شهروندان ارائه می‌دهد. این خدمات باعث می‌شود که شهروندان مابقی پس‌انداز خود را برای زندگی روزمره و اوقات فراغت خود اختصاص دهند. این مساله هم برای نیروی کار اهمیت دارد که یک بازه هشت ساعته برایش آزاد می‌شود تا با توجه به کاهش هزینه‌ها بتواند کالاهای دیگری خرید کند.
پس در این دوره ما شاهد شکل‌گیری سبک زندگی هستیم که با مصرف کالاهای با دوام خانگی گره می‌خورد و شهروندان شروع می‌کنند به خرید وسایلی مانند یخچال، ماشین لباسشویی و غیره. پس جرخه تولید فوردیستی به کار می‌افتد.
وی با اشاره به اینکه در این دوره طبقه پایین هم این امکان را پیدا می‌کند که از زاغه‌نشینی به مکان‌های بالاتری راه پیدا کند و درست از همین جاست که بازار مستغلات پدید آید توضیح داد: حومه شکل مسکن شهر را هم عوض می‌کند. در 1950، ما شاهد هستیم که چگونه 70 درصد از انگلیسی‌ها می‌توانند صاحب‌خانه شوند و حتی ماشین شخصی داشته باشند و از حومه به شهر بیایند. در این دوره همچنین وقتی شیوه تولید فوردیستی می‌شود، فرد توان این را دارد که اتحادیه تاسیس کند و به طور مثال کارگران یک کارخانه اتحادیه به وجود بیاورند که وظیفه چانه زنی با دولت و کارفرما را داشته‌اند.
به گفته واقفی، در این دوره دولت موظف می‌شود که برنامه‌ای را برای زایش شهرها بنویسد. تحلیل نویسنده کتاب از شکاف جنسیتی هم در شهرها جالب است. یعنی از 1970 به بعد ما شاهد یک جدایی جنسیتی هستیم. در دهه 40 و 50 وقتی مرکز شهر در دست مردان بوده و خانم‌ها و کودکان در حومه شهر قرار داشتند پس در این دوره ما جدایی جنسیتی داشتیم که بعدها به واسطه اینکه زنان وارد نیروی کار می‌شوند تغییر پیدا می‌کند.
وی با بیان اینکه از سال 1970 به بعد ما دوباره با یک بحران و رکود اقتصادی مواجه می‌شویم گفت: در اینجا پارادایم شهرسازی دگرگون می‌شود. هایک و فریدمن در این دوره جایزه نوبل می‌برند و ایده آنها این است که بحران اصلی در دهه 60 ناشی از هزینه زیادی است که دولت متقبل شده است بدین معنی که هزینه‌هایی که دولت ایجاد کرده خودش را ناکارآمد و بنگاه‌های خصوصی را ضعیف کرده است پس دولت باید پایش را از امور بیرون بکشد. ایده این دو نفر موجب تغییراتی در شیوه تولید کالا می‌شود.
وی افزود: در اینجا ما اقتصاد فوردیستی به سوی اقتصاد دانش بنیان حرکت می‌کنیم. از سوی دیگر در فرایند کار هم تغییراتی ایجاد می شود و ما به شیوه وظایف چند جانبه حرکت می‌کنیم. چون با گسترش مصرف تنوع کالاهای مصرفی هم ادامه پیدا می‌کند. این باعث می‌شود که خط تولید متناسب با بازار کار تولید داشته باشد.
وی با اشاره به اینکه بخش دوم کتاب هم به سر تاریخ اندیشه شهری می‌پردازد و روی مکاتب مقایسه صحبت می‌کند گفت: در این بخش مکاتب مقایسه‌ای مطرح می‌شود مانند کسانی که دوره اولیه شهر نشینی را مانند دورکیم با مقایسه دوره روستایی و شهری می‌فهمند. همچنین مکتب شیکاگو در این بخش شرح داده می‌شود. در ادامه نیز مکتب مدیریت گرایی شرح داده می‌شود که اساسا در مطالعات شهری کمتر به آن پرداخته شده است. بنابراین در این بخش ایده‌های وبری در شهر بررسی می شود. همچنین مکتب اقتصاد سیاسی در کتاب مورد توجه قرار می‌گیرد و ایده‌های کاستلز و هاروی در این باره بررسی می‌شود.
واقفی در پایان گفت: این کتاب در سال 2002 منتشر شده و البته اگر قرار بود من کتابی را ترجمه کنم این کتاب را انتخاب نمی‌کردم. کتاب بر آمده از دیدگاه پسا استعماری است بدین معنی که تا الان هر چه گفته شده نظریه غربی بوده است و اکنون بیایم ببینیم کشورهای دیگر چه گفته‌اند. بنابراین در کتاب درباره نظریه‌های مهم شهری مانند نظریه برآمده از کارهای لاتور که اکنون بسیار مهم شده و یک نظریه بدیع درباره اقتصاد شهر است، سخن گفته نشده است.
