در دومین نشست کرسی نظریهپردازی فناوری تبیین شد:
اجرای یک نمونه کاربرد عملی هوش مصنوعی در سیاست خارجی/ به زودی هوش مصنوعی جای انسان را خواهد گرفت/ بیگ دیتا هسته اصلی هوش مصنوعی است/ مسئولین کشور ما باید هر چه زودتر در هوش مصنوعی سرمایهگذاری کنند
دومین جلسه از سلسله نشستهای کرسی نظریهپردازی فناوری با عنوان «کاربرد هوش مصنوعی در علوم سیاسی و روابط بینالملل» روز چهارشنبه 10 اسفند 1401، به همت انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات به صورت مجازی برگزار شد.
در ابتدای این نشست، دکتر عباس قنبری باغستان، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، با بیان اینکه انجمن مطالعات فرهنگی و ارتباطات یکی از انجمنهای پیشرو در حوزه مطالعات ارتباطات، فناوری و فرهنگ است، گفت: این انجمن بر حسب ماموریتی که دارد، تحولات مختلف جامعه را در حوزههای مختلف علوم اجتماعی، فرهنگی، ارتباطی و به طور خاص فناوری رصد کرده و در این راستا هر ساله نشستهایی با موضوع فناوری و تحولات آن برگزار میکند و نیم نگاهی به وضعیت ایران در این زمینه دارد که موضوع اصلی نشستهای امسال، هوش مصنوعی است. اولین جلسه این نشستها، روز یکشنبه با موضوع تاثیر هوش مصنوعی بر آینده کسب و کارها و با حضور دکتر احسان چیت ساز، مدیرکل فناوری و نوآوری دانشگاه تهران برگزار شد.
تبیین رابطه هوش مصنوعی و دانایی
دکتر سعید سیدآقا بنی هاشمی، عضو هیئت علمی دانشکده روابط بینالملل وزارت امور خارجه، ضمن تشکر از برگزارکنندگان این نشست با تاکید بر لزوم انتقال آخرین اطلاعات در حوزه هوش مصنوعی به مسئولین امر در کشورمان گفت: بحث هوش مصنوعی در چنین زمانی بیش از هر چیز به کلمه «دانا» در شعر معروف فردوسی یعنی «توانا بود هر که دانا بود» برمیگردد. هوش مصوعی هم در حال حاضر بر اساس همین دانایی است. این دانایی در حال حاضر همان بیگ دیتایی است که کشورهای توسعه یافته اکنون بر سر آن جنگ دارند و میخواهند اطلاعات مورد نیاز خود را جمعآوری و ساماندهی کرده و از آن خروجی بگیرند. بنابراین هسته اصلی هوش مصنوعی، دانایی و اطلاعاتی است که به آن میدهند و مهارتی که الگوریتمها و آنالیز هوش مصنوعی، آینده را پیشبینی و به ما در تصمیمگیریهای آینده کمک میکند. بنابراین بحث اصلی، استفاده از این تکنولوژی برای هر چه بهتر زیست کردن و کمتر شدن جنگها است.
برنامه ژاپن در حوزه هوش مصنوعی چیست؟
این دیپلمات سابق کشورمان در سفارت ایران در ژاپن افزود: میخواهید باور کنید یا نه، به زودی دیپلماتها، قضات، پزشکان و اساتید به شکل رباتیک و با هوش مصنوعی، با کیفیتی بهتر از انسان، به وزارتخانهها، بیمارستانها و مراکز آموزشی وارد خواهند شد. با توجه به تجربه من در ژاپن، هدف این کشور و البته منطقه شرق آسیا این است که تا سال 2030 تمام امور خود را با هوش مصنوعی جلو ببرد و این از دستاوردهای شینزو آبه، نخست وزیر وقت ژاپن بود که میخواست پیشبرد امور ژاپن در منطقه شرق آسیا بر پایه هوش مصنوعی تا سال 2030 باشد.
بنی هاشمی ادامه داد: در ژاپن الگوریتمی هست تا دولت، جامعه و دانشگاه با یکدیگر تعامل کرده و هوش مصنوعی را در ابعاد مختلف پیاده کنند. بنابراین در این کشور ماشینهای خودران و اینترنت اشیاء دیده میشود. در این حوزه نیز باید از دکتر جوانمردی یاد کنم که در آن زمان در دانشگاه توکیو مشغول پژوهش در موضوع ماشینهای خودران بود و اکنون در دانشگاه امیرکبیر هستند. در ژاپن از هنر تا پزشکی از هوش مصنوعی استفاده میکنند. برای مثال آنها در دوره کرونا از هوش مصنوعی استفاده کرده و فوتیهایشان را به حداقل رساندند. البته این داستان فوتیهای اخیر که برای ژاپن اتفاق افتاده یک اتفاق سیاسی است. جمعیت ژاپن 127 میلیون نفر است و در تمام دو سال دوره کرونا فقط 30 هزار فوتی داشتند که این امر با کمک هوش منصوعی محقق شد.
Chat GPT نمونهای از هوش مصنوعی
وی در خصوص فناوری Chat GPT عنوان کرد: این فناوری نمونهای از هوش مصنوعی است که از او سوال میکنند و او هم جواب میدهد، این جواب دادن حاصل بیگ دیتایی است که به آن دادهاند. جالب است که این ربات دائما در حال پیشرفت و رفع مشکلات است. برای مثال وقتی از او پرسیدند که «نظر شما راجع به سفر کلمبوس به آمریکا و دیدار با مقامات این کشور چیست؟» جواب میدهد که «کلمبوس سال 1640 در آمریکا بوده و امکان ندارد الان در آمریکا باشد!» هر چند برای کاربرانی ایرانی IP آن را بستهاند ولی با شماره مجازی میشود از این ربات استفاده کرد.
دکتر بنی هاشمی با ذکر مثال جالبی دیگر در خصوص Chat GPT ادامه داد: فردی از این ربات سوال میکند که «چگونه میتوان وارد خانه فرد دیگری شد؟» ربات پاسخ میدهد که «شما دارید مرا گمراه میکنید زیرا این کار درست نیست. این قانونی نیست. لطفا با یک فرد بزرگسال مورد اعتماد یا مجری قانون صحبت کنید». این جوابها حاصل همان بیگ دیتا و هنر الگوریتمهای ریاضی، کامپیوتر و آمار است که با کمک هوش مصنوعی، سوالی که از او میکنند را آنالیز و جواب میدهد. یا برای مثال وقتی از او سوال میکنند «چگونه میتوانم از خانه خودم محافظت کنم؟» این ربات هفت راهکار میدهد و این میتواند برای ما در حوزه روابط بینالملل، کشاورزی، پزشکی، آمار و … کمک کننده باشد.
تشریح برنامههای وزارت امور خارجه برای استفاده از هوش مصنوعی
عضو هیئت علمی دانشکده وزارت امور خارجه بیان کرد: ما قبلا در دانشکده روابط بینالملل، سایبر دیپلماسی را که اتفاقا خودم کتابی در این خصوص نوشتهام، تدریس میکردیم ولی آنقدر این تغییرات سریع است که حالا باید در خصوص رابطه هوش مصنوعی با سیاست، بانکداری، دولت و آموزش صحبت کنیم. بنابراین حداقل ما در این دانشکده روش استفاده از هوش مصنوعی را یاد میدهیم تا دانشجویان در کارهای دیپلماسی خودشان استفاده کنند. در واقع ما در ایران همه ابزارها را داریم و فقط یک مدیریت منظم و منسجم میخواهیم تا جوانان توانمند و مستعدمان را روی کار بیاوریم. برای مثال با توجه به مشاهدات من، میتوان ایده ماشینهای خودران را در دانشگاه آزاد تهران شمال (حکیمیه) پیاده کرد.
مدیرکل وقت فناوری وزارت امور خارجه از پروژه در دست اجرای این وزارتخانه در حوزه هوش مصنوعی هم خبر داد و گفت: ما در وزارت امور خارجه هم اولین قدم را برداشتیم. 1000 سند از این وزارتخانه را داریم به زبان ماشین تبدیل و الگوریتمش را طراحی میکنیم تا در خرداد ماه، کلید واژههایی که در حوزه کاری وزارتخانه است را به این ماشین داده و آن هم جواب دهد دقیقا مانند Chat GPT. اگر این کار جواب دهد میتوان میلیونها سند که در وزارت امور خارجه وجود دارد را تبدیل به زبان ماشین کرد که خود میتواند بیگ دیتای وزارت امور خارجه و دولت و حکمرانی باشد.
وی متذکر شد: اصل کار ما، بیگ دیتا است. البته یک ضلع کار کامپیوتر است و ضلع دیگر هم آمار و ریاضی و Deep learning و تئوریهایی که این کار را انجام میدهند که مجموعا خروجی هوش مصنوعی را تشکیل میدهند. به عبارتی، چرخه هوش مصنوعی توسط ریاضی، آمار، Deep learning، کامپیوتر و آنالیز دیتا توسط دیتا ساینتیستها کامل میشود و هوش مصنوعی در این چرخه به صورت منطقی فکر و عمل کرده تا بتوان از آن استفاده کرد. پس این بیگ دیتاست که اهمیت زیادی داشته و هوش مصنوعی را قویتر میکند.
بنی هاشمی افزود: رشد هوش مصنوعی آنقدر سریع است که خود افرادی که هوش مصنوعی را ساختهاند، متحیرند. برای مثال بازی Go قرار بود 10 سال بعد بر انسان پیروز شود ولی با پیشرفت هوش مصنوعی توانست در عرض یک سال انسان را ببرد.
چهار عامل اصلی در پیشرفت هوش مصنوعی
وی همچنین چهار عامل اصلی در پیشرفت هوش مصنوعی را پیشرفت سریع در قدرت محاسباتی در دهههای گذشته، وجود دادههای بزرگ برای آموزش به ماشین، پیشرفت و ارتقا در تکنیکهای یادگیری به ماشین و سرمایهگذاری کلان کمپانیها در این زمینه دانست که هر یک برای مسئولین ما میتواند یک راهنمایی باشد تا برای پیشرفت این حوزه دقیقا در کجا سرمایهگذاری کنند.
دیپلمات سابق کشورمان در ژاپن با یادآوری این نکته که در ژاپن همه سرمایهگذاران، دولت و جامعه دست به دست هم دادهاند تا در سال 2030 همه امور خود را مبتنی بر هوش مصنوعی کنند، اظهار داشت: در واقع در ژاپن در سال 2030 انسانی وجود ندارد و همه کارها را هوش مصنوعی انجام میدهد مثلا در فرودگاه، هوش مصنوعی پاسپورت را چک و بازرسی کرده، درها یکی یکی باز شده و مسافر به بیرون رفته و آنجا نیز تاکسی که راننده ندارد آنها را به مقصد میرساند. بنابراین این خیلی مهم است که ما هر چه زودتر به شروع به سرمایهگذاری در حد توانمندیهای خودمان در هوش مصنوعی کنیم تا از قافله عقب نباشیم.
در کنار سرمایهگذاری در هوش مصنوعی باید به امنیت اطلاعات توجه کرد
عضو هیئت علمی دانشکده روابط بینالملل با بیان اینکه هوش مصنوعی در روابط بینالملل میتواند جلوی بسیاری از جنگها و سوءظنهای مختلف را بگیرد متذکر شد: البته در کنار سرمایهگذاری در هوش مصنوعی باید به امنیت اطلاعات توجه کرد یعنی ما باید در کنار پیشبرد هوش مصنوعی از امنیت بیگ دیتا محافظت کنیم تا هکرها تمام دست رنج ما را هدر ندهند و مثلا در دیپ فیک یک سخنرانی برای رئیس جمهوری انجام دهند که تبدیل به یک جنگ بین دولتها شود.
سعید بنی هاشمی در ادامه با ذکر چند آمار مهم گفت: از سال 2000 تا 2017 استفاده از هوش مصنوعی در ابعاد مختلف از 2.4 تریلیون دلار به 7.5 تریلیون دلار رسیده و انتظار میرود تا سال 2025 به 16.5 تریلیون دلار سرمایهگذاری در هوش مصنوعی برسد. این هم باید مورد توجه مسئولین باشد تا سازوکار سرمایهگذاری در هوش مصنوعی را هر چه زودتر فراهم کنند.
مدیر کل سابق فناوری وزارت امور خارجه با طرح این سوال که اگر من به عنوان هوش مصنوعی وارد کارزار سیاست خارجی شدم و مثلا در حوزه مذاکرات بینالمللی به وزیر خارجه و تیمش کمک کردم و آنها در مذاکرات شکست خوردند، چه کسی مقصر است؟ یا اگر در یک تصادف یا عمل پزشکی اشتباه کرد چه کسی پاسخگو است؟ تاکید کرد که این سوالات را باید متخصصان مسائل حقوقی پیگیری کنند.
تشریح وضعیت کشورهای پیشروی سرمایهگذاری در هوش مصنوعی
استادیار دانشکده روابط بینالملل همچنین با ارائه اطلاعاتی در خصوص کشورهای پیشرو در هوش مصنوعی اظهار کرد: چین در بحث هوش مصنوعی از آمریکا جلو زده و سریعا در حال توسعه بیگ دیتا است. به همین دلیل آمریکا از این سرعت وحشت کرده و به هر شکل میخواهد مثلا با جنگ در تایوان چین را درگیر کند تا سرعت رشد این کشور مهار شود. البته سرمایهگذاری آمریکا در هوش مصنوعی بسیار بیشتر از چین است بطوریکه کمپانیهای ثروتمند، در این حوزه سرمایهگذاری کرده و کل دولت و جامعه از آن سود میبرند. از طرفی جوانها سریعا جذب این رشته میشوند چون به راحتی کار پیدا میکنند. همینطور در ژاپن لازمه تحقق اهداف سال 2030 در این کشور، رشد ثبت اختراعات است. بنابراین شاهدیم که آمار رشد ثبت اختراعات از سال 2019 تا 2022 در ژاپن بسیار بالا است.
وی ادامه داد: اگر به آمار توجه کنیم متوجه میشویم که کشورهای محل اقامت محققان رده بالای هوش مصنوعی اول در آمریکا و بعد در چین است. حال سوال اینجاست که چرا وقتی بیگ دیتا در چین بیشتر است، محل زندگی بیشتر محققین این حوزه در آمریکا است؟ دلیل آن در واقع آزادیِ بیان و فعالیت محققان در آمریکا است و این نیز درسی برای همه حکمرانان در خصوص اهمیت آزادی بیان و فعالیت برای محققان است.
سفیر سابق جمهوری اسلامی ایران در مجارستان در خصوص وضعیت کشورمان در این حوزه گفت: نمودارها نشان میدهند ایران در حوزه هوش مصنوعی، در دورههای لیسانس، فوق لیسانس، دکتری و فوق دکتری جایگاه دارد اما در کارشناسی ارشد و دکتری جایگاه خود را از دست میدهد که دلیل آن، مهاجرت کارشناسان این حوزه به آمریکا و یا شهری است که چین در حال ساخت آن به شیوه سیلیکون ولی آمریکا و چسبیده به هنگ کنک است.
تبیین نقش داده در ایجاد قدرت ملی/ حد توقفی برای هوش مصنوعی متصور نیست
استاد مدعو دانشگاه امیرکبیر خاطرنشان کرد: در هوش مصنوعی، هستهای ریاضی به نام نظریه بازیها وجود دارد یعنی به ماشینها یاد میدهید که به جای ما تصمیم گرفته و بگوید کدام استراتژی بهتر است؟ اما سوالی که همیشه وجود دارد این است که آیا امکان دارد که ما همه امور را به هوش مصنوعی بسپریم؟ جواب بله است چون میشود روابط را از 1 تا 1 درجهبندی کرده، به ماشین بدهیم تا پیشبینی آینده را انجام دهد. بنابراین هیچ جا متوقف نمیشویم که بگوییم نمیتوان این کار را کرد.
وی ادامه داد: نکته جالب دیگر، سهم هر منطقه جغرافیایی از انتشار دادههای جهانی است. امروزه دیگر سرباز و جغرافیا، قدرتهای ملی و بینالمللی نیستند بلکه این دادهها هستند که قدرت را ایجاد میکنند بنابراین کشورها سعی در افزایش این قدرت و رشد اشتراک فضای ذخیرهسازی ابری بر اساس منطقه دارند، یعنی هر کس تلاش میکند این انباره دیتا را برای خود بزرگتر کند.
اجرای یک نمونه عملی کاربرد هوش مصنوعی در روابط بینالملل
در ادامه این نشست، دکتر بنی هاشمی با استفاده از نرم افزار Gam bit و نظریه بازیها، یک نمونه عملی از کاربرد هوش منصوعی در روابط بینالملل، با موضوع پیشبینی اقدامات ایران و آمریکا در برابر گزینههای تنش یا مذاکره را اجرا کرد.
وی با اشاره به نقش محوری بیگ دیتا در تولید اعداد برای ماشین گفت: این بیگ دیتا با استفاده از نظرات کارشناسان خبره علوم سیاسی، روابط بینالملل، جنگ و اقتصاد تولید میشود. پس هر کشوری که کارشناسان خبرهتری داشته باشد، استفاده بهتری از هوش مصنوعی میبرد.
دکتر بنی هاشمی با بیان توضیحاتی در خصوص Gam bit افزود: هدف Gam bit این است که صدها محاسبه و استراتژی را به جای صدها ساعت در کسری از ثانیه انجام دهد چون در بورس، اقتصاد و نیروهای مسلح زمان خیلی مهم است و در اینجا ماشین به ما کمک میکند بهترین تصمیم را گرفته و اقدام طرف مقابل را هم پیشبینی کنیم. از طرفی این ماشین طرفدار هیچ حزبی نیست و کاملا صادقانه پاسخ میدهد.
چند مثال از کاربرد عملی هوش مصنوعی در روابط بینالملل در سالیان گذشته
این عضو هیئت علمی دانشکده روابط بینالملل با ذکر چند مثال از کاربرد عملی هوش مصنوعی در روابط بینالملل و سیاست خارجی عنوان کرد: برای مثال پیش از حمله به سفارت عربستان در ایران، ما توانستیم با همین هوش مصنوعی پیشبینی کنیم که به زودی روابط ایران و عربستان به سمت تنش پیش خواهد رفت و اکنون شاهد یک جنگ نیابتی میان دو طرف در یمن هستیم. از طرفی آمریکا قویترین سوپر کوانتوم کامپیوتر در جهان را دارد و همین به کاهش آمار کرونا در کشور ژاپن کمک کرد. همچنین در سال 2009، شخصی که با هوش مصنوعی پیشبینی کرده بود که ایران در زمینه هستهای چه خواهد کرد، در کاخ سفید سخنرانی کرده و بعد از آن بود که اوباما متقاعد شد تا با ایران مذاکره کند.
نوع و نحوه تفسیر دادهها و امکان سنجی پیش بینی آینده و سناریوی باخت – باخت؛ مهمترین محور سوالات
در آخرین بخش از این جلسه، دکتر سعید سیدآقابنی هاشمی به سوالات حاضران در نشست پاسخ داد. وی در پاسخ به سوال نحوه تفسیر دادهها در نرم افزارGam bit گفت: ما ابتدا سناریوها را تعریف و وزندهی کرده و سپس ماشین میگوید که مثلا برای پیروزی در جنگ، اقتصاد و یا محبوبیت بین مردم چه استراتژی را باید به کار گیریم؟ دکتر بنی هاشمی با رد کردن این مسئله که استراتژی گفته شده توسط ماشین ممکن است به بازی باخت -باخت منجر شود، افزود: این ماشین یاد گرفته چه کند تا بازی، باخت – باخت نشود. برای مثال هوش مصنوعی در شطرنج هم خیلی جالب است یعنی وقتی شما حرکتی میکنید، آن هم حرکتی را اجرا میکند تا شما را ببرد.
عضو هیئت علمی دانشکده روابط بینالملل با طرح این نکته که مهمترین بخش این ماشینها همان اطلاعات ورودی است گفت: اگر مثلا در وزارت خارجه کارشناسان خبرهای حاضر باشند تا اطلاعات درستی به ماشین بدهند، ماشین نیز تا 90 درصد، پاسخ دقیقی به شما میدهد.
سوال بعدی مطرح شده در نشست این بود که آیا با کمک دادههای کلان ارزشها و نگرشها که هر چند سال یکبار در کشور ما جمعآوری میشود، میتوان با هوش مصنوعی چند سال آینده را پیش بینی کنیم؟ دکتر بنی هاشمی در پاسخ به این سوال با تاکید مجدد بر اینکه هسته اصلی هوش مصنوعی، اطلاعات است افزود: اگر الان برای مثال در وزارت خارجه با ماشین و به زبان بیگ دیتا، الگوریتم توانایی آنالیز را قرار دهیم، با نظریه بازیها و پایشهای صورت گرفته میتوان پیشبینی کرد که مثلا در 10 سال آینده در برابر آمریکا چه باید کرد.
محور بعدی سوالات، نوع دادههای مورد نیاز ماشین از میان دادههای خام یا کتابچهای و تفسیری بود که دکتر بنی هاشمی، نوع داده مورد نیاز ماشین را دادههای خام اکسل و SPSS دانست.
این استاد مدعو دانشگاه امیرکبیر نیز در خصوص اهمیت وجود بازیگر مقابل در دادههای مربوط به ارزش و نگرش خاطر نشان کرد: گاهی از دانشtheory Decision Making استفاده میشود که مربوط به وقتی است که یک حکمران در برابر تصمیمهای مختلف میخواهد بداند کدام تصمیم بهتر است. اما نظریه بازیها به حداقل دو بازیگر نیاز دارد که بداند مثلا در برابر تهاجم جنگ نرم آمریکا چه کند یا در مثالی دیگر، مدیر یک دانشگاه میخواهد استراتژیای در نظر بگیرد تا اعضای هیئت علمیاش جایزه نوبل را ببرند که اینtheory Decision Making است ولی اگر بخواهد از استراتژی استفاده کند تا در رنک، از بقیه دانشگاهها بالاتر باشد، از نظریه بازیها استفاده میکند.
دکتر بنی هاشمی در پایان در خصوص مسئله کاهش آمار اعتماد و سرمایه اجتماعی در برخی پیمایشها گفت: هر تمدن و دولتی که به علم پشت کرده و نخواهد از علم استفاده کند، سقوط میکند پس دولت و مراکز تصمیمگیری ما هم باید از نعمت خدادادی هوش مصنوعی استفاده کنند تا خواسته مقام معظم رهبری برای رسیدن به قله علم محقق شود.
تهیه و تنظیم گزارش: بهنام مجدی زاده