نشست تخصصی «سنجش افکار عمومی از طریق تحلیل کلان داده» بهمناسبت روز جهانی ارتباطات روز 27 اردیبهشت 1400 به همت کرسی ارتباطات علم و فناوری یونسکو، انجمن علمی علوم ارتباطات اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی و انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات برگزار شد. سخنرانان این نشست، هادی خانیکی، رئیس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات و مسعود اسدپور، عضو هیات علمی دانشگاه تهران بودند.
هادی خانیکی، رئیس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات به‌عنوان سخنران اول با اشاره به اهمیت اطلاعات در عصر کنونی گفت: «عصر اطلاعات با چرخش‌های گفتمانی و تحولات فناورانه مثل ارتباطی شدن، شبکه‌ای شدن، رسانه‌ای شدن، و حتی اجزای اخیر آن مثل کلاب هاوسی شدن، تعریف می‌شود و سیاست، فرهنگ و اقتصاد را به دوره قبل و بعد خود تفسیم می‌کند. در چنین جهانی نقش و اهمیت ارتباطات را بیشتر از قبل می‌شود دید. با مساله اپیدمی کرونا و قرارگیری روابط اجتماعی در معرض تعطیلی، نیاز به ارتباطات، رسانه‌های نوین و رسانه‌های ارتباطی بیشتر شد».
خانیکی اضافه کرد: «در شرایط کنونی، باید به کمک‌ها و فرصت‌هایی که این حوزه از دانش و مهارت برای پر کردن خلاهای ناشی از تنهایی و نگرانی در دوران بحران کرونا آفریده و خدمت‌ها و فرصت‌گشایی‌های ارتباطات توجه کرد. روشن‌ترین نمونه این است که همه ما از کودک خرد تا کهنسالان جامعه مجبور به آشنایی با امکانات شبکه‌ای، امکانات آموزشی و فراغت شده‌ایم. کرونا اهمیت ارتباطات را بیشتر کرده و نیاز به ارتباطات را در زوایای مختلف زندگی فردی و اجتماعی بیشتر نشان داد. امروز روزی است که به چشم‌اندازها، موفقیت‌ها، موانع و حتی تهدیدها که در ارتباطات شکل گرفته مثل فیک نیوز، باید توجه کنیم».
این استاد دانشکده ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه بیان کرد: «بحث افکار عمومی به مثابه یک قدرت جدید در جهان و جامعه ما مطرح شده که این قدرت از دو سو به آن اعتبار بیشتری داده می‌شود. از سویی، رشد عرصه عمومی در بسیاری از جوامع، پدیده‌ای متاثر از تحولات اجتماعی و نقش‌آفرین شدن شهروندان و قدرت گرفتن حاشیه رانده‌شدگان و بی‌قدرتان است و از سوی دیگر، تحولات پرشتاب فناورانه مثل ورود شبکه‌های اجتماعی و اساسا شبکه‌ای شدن جهان را مطرح کرده است. در دنیای کنونی روندهای تاثیرگذاری از طریق رسانه‌ها و فناوری‌های جدید از ترکیب شبکه‌های اجتماعی، تلفن همراه و اینترنت بیشتر شده است. از دوران قدیم ارسطو و فیلسوفان بزرگ یونان و روم به نقش افکار عمومی به عنوان قدرت تحولات سیاسی اشاره کرده‌اند. در شکل‌گیری افکار عمومی و حوزه عمومی با کلان داده نسبتی وجود دارد. حوزه عمومی میدانی متاثر از وجود یک جامعه و محیط اجتماعی فعال است. عرصه عمومی در وهله اول پدیده‌ای اجتماعی است و بعد در آن هرچه گفتگوهای آزادانه و مبتنی بر تعقل بیشتر شکل بگیرد، قدرت تعدیل و کنترل حکومت را داشته باشد، می‌گوییم که حوزه عمومی فعال‌تر است. افکار عمومی در جایی شکل می‌گیرد که عرصه عمومی آزادانه، فعال و تفاهمی است و در فضاهای بسته و هژمونی به درستی وجود ندارد و نمی‌توان آن را سنجید که درچه وضعیتی قرار دارد. قدرت افکار عمومی روز به روز در برابر جریان‌های غالب سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و حتی اقتصادی خود را بیشتر می‌نمایاند و در بعضی موارد قدرت‌های سیاسی و اجتماعی را وادار به عقب‌نشینی یا اصلاح می‌کند».
به گفته خانیکی وضعیت افکار عمومی هم در حوزه علوم اجتماعی و و هم علوم آماری و ریاضی اهمیت یافته است. در کنار واژه افکار عمومی واژه نظرسنجی افکار هم مطرح شده است و در مطالعات داده و حوزه علوم اجتماعی و پیمایش و مطالعات میدانی دنبال می‌شود. به طور خلاصه سنجش افکار به منظور اینکه در جامعه چه ارزش‌ها و نگرش‌هایی وجود دارد و تغییرات آن را چطور دنبال کنیم موضوع مورد توجهی است. جامعه ما در آستانه انتخابات قرار دارد پس اینکه وضعیت جامعه چگونه است، نگاه به انتخابات چگونه است و چه بخش‌هایی در جامعه وارد این حوزه شدند یا نشدند بحث‌هایی است که در درون این روند وجود دارد.
خانیکی در پایان گفت: «وقتی که جامعه ما تحت تاثیر رسانه‌ها قرار می‌گیرد، می‌توان گفت در دنیاهای متفاوتی قرار می‌گیریم. ما با سه جهان مواجه هستیم. حوزه نخست، پلتفرم‌ها و شبکه‌های جدید مثل کلاب هاوس است. حوزه دوم حوزه سیاسی است که هنوز برای خود چارچوب‌ها، قالب‌های سیاسی، بایدها و نبایدهای سیاسی دارد و حوزه سوم عرصه عمومی است. یکی از دشواری‌های سنجش افکار این است که چطور این دنیاهای مختلف را کشف کند و این روندها را با هم ببیند؛ چراکه این دنیاها روی هم تاثیر می‌گذارند».
در ادامه نشست مسعود اسدپور، عضو هیات علمی دانشکده مهندسی برق و کامپیوتر دانشگاه تهران گفت: «سوالاتی درباره انتخابات وجود دارد. بعضی از تیم‌ها برای پاسخگویی به این سوال‌ها به دنبال نظرسنجی و پرسش می‌روند و تحلیل‌هایی صورت می‌گیرد و براساس سوال‌ها نتیجه اعلام می‌شود. در این دوره انتخابات ریاست جمهوری، به دلیل کرونا دورهمی‌های انتخاباتی وجود ندارد یا محدود است. به همین دلیل سنجش‌های میدانی مثل سابق صورت نمی‌گیرد. سنجش میدانی به لحاظ زمانی محدود است و در آن مسئله جامعه آماری و سوالات نظرسنجی بسیار مهم است؛ چرا که باید بدون سوءگیری باشد. نکته دیگر این است که نظرسنجی‌ها زمان‌بر است و نمی‌توان سنجش میدانی را مداوم در ابعاد وسیع انجام داد».
این استاد دانشگاه تهران اضافه کرد: «راه حل دوم برای سنجش افکار در مسائلی مثل انتخابات، ایجاد بازار پیش‌بینی است. این بازار قابلیت دارد تا افراد در آن شرکت کنند و برایشان نفع اقتصادی داشته باشد. هدف در بازار این است که کاربران درباره نتیجه انتخابات شرط‌بندی کنند و بر اساس اینکه پیش‌بینی‌شان غلط یا درست است، جایزه بگیرند. در ایران شکل‌گیری این بازار امکان ندارد؛ اما می‌توان مسابقات نظرسنجی با جوایزی برگزار کرد. در بازار پیش‌بینی سوال این است که به نظر شما چه کسی رای می آورد؟ به همین دلیل هر نقطه‌ای (شخص شرکت‌کننده) که در این پیش‌بینی داریم، یک جمع‌بندی از تعداد زیادی نقطه است؛ چراکه انتخاب هر فردی در ارتباط با سایر افرادی که با آن‌ها تعامل دارد، شکل می‌گیرد. در نتیجه این سنجش پیش‌بینی بهتر است و انتخاب مسئله جامعه آماری انتخابش کمتر است. اما عیب آن این است که علاوه بر اینکه نمی‌توانیم همه جا از آن استفاده کنیم، تفسیرپذیری آن هم پائین است. ما نمی‌دانیم چه اتفاقی افتاد که این نتیجه به دست آمد. فضای مجازی در دوران کرونا خیلی فعال و همه‌گیر است. می‌توان از رایانش اجتماعی در این دوره استفاده کرد و سنجش افکار عمومی روی کلان داده به کمک آن رخ می‌دهد».
مدیر آزمایشگاه شبکه‌های اجتماعی دانشگاه تهران در ادامه توضیحاتی برای آشنایی شرکت‌کنندگان در نشست با کلان داده ارائه کرد. به گفته او کلان داده بر اساس تعریف علمی به مجموعه‌ای از داده و اطلاعات گفته می‌شود که به لحاظ حجم، سرعت تولید و تنوع آن، در حدی است که نتوان بر روی یک کامپیوتر ذخیره و پردازش کرد و زمانی‌که ما با یک کلان داده کار می‌کنیم نیاز به یک خوشه از کامپیوترها داریم. نمونه‌های کلان داده می‌تواند اطلاعات رسانه‌های اجتماعی و بازارها، اطلاعات سنسورهای اینترنت چیزها، آب و هوا، دیتای بانک‌ها و غیره باشد. تحلیل روی کلان داده یعنی هرگونه پردازشی که روی داده‌ها انجام می‌شود، از فناوری‌های هوش مصنوعی تا فناوری‌های کلان داده تا معنایی که به داده اضافه می‌کند و توان تفسیرپذیری آن را اضافه می‌کند.
اسدپور در پایان به‌عنوان نمونه‌ای از تحلیل کلان داده، به‌صورت زنده داشبورد رصد انتخابات 1400 در سامانه هشتگ را نمایش داد که در آن تصویری کلان از فعالیت‌های نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری دیده می‌شد.
گزارش از فاطمه ملک پائین
