این کتاب ماحصل سلسله‌بحث‌هایی است که در بنیاد فرهنگی بازرگان درباره خلقیات ایرانی به صورت هم‌اندیشی در سال‌های ٨٦ تا ٨٨ ارائه شده است. در این کتاب خلقیات ایرانیان، ضعف‌ها و راه‌حل‌های رفع آن با نگاهی علمی واکاوی و مطالعه شده شده است. اگر بتوان پرسش اصلی کتاب را «آیا خلقیات ما ایرانیان ضعف‌هایی دارد؟» در نظر گرفت، ۹۶ درصد از جامعه آماری، متشکل از اعضای هیأت‌علمی و گروهی از نخبه‌های کشور به آن پاسخ مثبت داده‌اند. آنها عوامل معرفتی، کاهش سرمایه‌های اجتماعی، ساختار دولت، مناسبات دین و دولت، نوع آموزه‌های دینی، پرحادثه‌بودن تاریخ، مناسبات تولید و ساختار اقتصادی و کشمکش نخبگان را بر خلقیات ایرانی مؤثر دانسته‌اند و برای حل این مشکل آموزش مداوم، برنامه‌های توسعه فرهنگی و اجتماعی، وضع قوانین خوب، تقویت اجتماعات محلی و نهادهای عمومی، ایجاد رفاه و فقرزدایی، توسعه سیاسی و اصلاح نهاد دولت را پیشنهاد داده‌اند. فراستخواه در این کتاب از میان خلقیات خوب و بد و گوناگون ایرانیان فقط شواهد بحث‌برانگیز را برجسته می‌کند که یک انتخاب مسئله‌شناختی است؛ یعنی این‌طور نبوده که ایرانیان در برهه‌برهه تاریخ خود احوال و افعال دیگر نداشته‌اند. از این‌رو، رویکرد خود-انتقادی این کتاب تنها یک تمرکز تحلیلی است. نویسنده معتقد است در برابر خلقیات بحث‌برانگیزی که در ادوار مختلف تاریخ برملا شده، فقط می‌توان دو عامل را برجسته کرد: «یادگیری» و «کنش». او اصلاحات نهادی، مانند نهاد دولت، آموزش‌وپرورش، مالکیت، مناسبات تولید و روابط کار را مهم‌ترین قدم برای ایجاد تحول در خلقیات می‌داند؛ چون رفتارهای تازه به نهادهای تازه نیاز دارند. از سوی دیگر، تأکید دارد عمل رهایی‌بخش و کنش انسان‌ها می‌تواند وضع را تغییر دهد؛ بنابراین رویکردی شبکه‌ای و طرحی آهسته و پیوسته را پیشنهاد می‌دهد. از طریق انباشت کنش‌هایی که معطوف به تغییر توأمان ساختار و رفتار است و از عملکردهای تکرارشونده این کنش‌ها ساختارها تحول پیدا می‌کنند و پابه‌پای ساختارها، رفتارها هم تغییر می‌کنند.
ما ایرانیان/ نویسنده: مقصود فراستخواه / قیمت: ١٨هزار تومان
{برگرفته از روزنامه شرق – 22 شهریور 1394}
