شاید پهنای باند شاخص حقوق بشر شود

رئیس انجمن ایرانی مطالعات جامعه اطلاعاتی درباره جمع‌بندی نهایی نتایج اجلاس‌های جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی (WSIS) طی سیزده سال گذشته، گفت: مجمع عمومی سازمان ملل متحد در دسامبر ۲۰۱۵ طی یک نشست دو روزه در نیویورک، اجلاس‌های جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی را تحت عنوانWSIS+۱۰ بررسی می‌کند.

به گزارش خبرنگار همشهری آنلاین، دکتر یونس شکرخواه در پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی در نشست تخصصی «مسیر جهانی جامعه اطلاعاتی»، در تشریح اهداف بررسی نتایج اجلاس‌های جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی در مجمع عمومی سازمان ملل متحد، اظهار داشت: تعیین تکلیف چگونگی اداره اینترنت، ترسیم نقش تکنولوژی‌های ارتباطی و اطلاع‌رسان در توسعه، حقوق بشر آنلاین و … از اهداف نشست دسامبر 2015 مجمع عمومی سازمان ملل است.

عضو هیات علمی دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: آنچه در مجمع عمومی سازمان ملل تصویب می‌شود، آینده همه ما است و نهایی شده سندهایی است که طی سیزده سال گذشته برای کلمه به کلمه‌اش جنگیدیم. همراه با آنچه که در مجمع عمومی سازمان ملل تصویب می‌شود، قواعد جدیدی در دنیا شکل می‌گیرد؛ مانند اینکه ممکن است «پهنای باند» شاخص حقوق بشر شود.

دکتر شکرخواه، نگاه آکادمیک و استراتژیک پژوهشگران حوزه‌های جامعه‌شناسی، ارتباطات و مطالعات فرهنگی به تعیین نسبت این رشته‌ها با فناوری اطلاعات را نشانه ریشه‌دار شدن موضوع جامعه اطلاعاتی در کشور دانست و در ارائه گزارش روند و نتایج نشست‌های WSIS از 2003 تا 2015 ، گفت: این روند از 10 تا 12 دسامبر 2003 در ژنو کلید خورد که محصول آن در قالب دو سند قابل دسته‌بندی است؛ یکی «اعلامیه اصول، ایجاد و ساخت جامعه اطلاعاتی ؛ چالش جهانی هزاره جدید» بود که تحت عنوان سند بینش شناخته می‌شود و دیگری «سند طرح اقدام» که یازده خط عمل هم در آن جای دارد که به عنوان سند مأموریت نامیده می‌شود.

رئیس انجمن ایرانی مطالعات جامعه اطلاعاتی، در یادآوری موقعیت هیأت ایرانی در جهت‌دهی به تصمیمات اجلاس جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی در ژنو (2003)، از قید «دست بالا» برای سطح نقش‌آفرینی و تصمیم‌سازی هیأت ایرانی در این اجلاس استفاده کرد و گفت: در اجلاس 2003 جمعی از کارشناسان زبده ایرانی توانستند 11 خط عمل را به طرح اقدام اضافه کنند که به دنبال آن آمریکا این کار را کار کمونیست‌ها دانست. در نهایت نیز در شب پایانی اولین اجلاس WSIS در ژنو، اتحادیه اروپا یکباره کنار کشید.

شکرخواه، در ارائه تصویری از فضای فلور و وردینگ‌ها در اجلاس‌های جهانی برای جامعه اطلاعاتی، چنین گفت: «جنگ است؛ بدون توپ و گلوله؛ پشت ادکلن و کراوات. کشورها با یکدیگر لابی‌گری می‌کنند وهر کسی می‌خواهد سیاست ملی خود را به دنیا تحمیل کند».

وی در ادامه تشریح روند نشست‌های WSIS پس از 2003 ، به یادآوری برگزاری اجلاس دوم در 16 تا 18 نوامبر 2005 در تونس پرداخت و به تدوین سند تعهد تونس با 40 ماده، سند دستور جلسه تونس برای جامعه اطلاعاتی با 122 ماده و باقی ماندن 11 خط عمل در دستور کار کشورها اشاره کرد و گفت: سه موضوعی که در دستور جلسه تونس برای جامعه اطلاعاتی قرار گرفت شامل مکانیزم‌های مالی برای مواجهه با چالش‌های ICT در توسعه (بندهای 3 تا 28)، حاکمیت اینترنت (بندهای 29 تا 82) و اجرا و تعقیب (بندهای 83 تا 122) بود.

شکرخواه با یادآوری اینکه حاکمیت اینترنت در حال حاضر در دست آیکان است، خاطرنشان کرد: آیکان یک نهاد خصوصی در کالیفرنیا است که حاکمیت اینترنت را در دست دارد. وقتی بحث حق کشورها در حوزه حاکمیت اینترنت پیش آمد، آمریکا به اتحادیه اروپا اعلام کرده بود که آیکان به منزله خط قرمز برایشان است و اینجا بود که کل اتحادیه اروپا یکباره از بحث حق حاکمیت کشورها بر اینترنت کنار کشیدند. او در این بخش به نقش تازه آیانا برای تغییر وضعیت آیکان پرداخت.

رئیس انجمن ایرانی مطالعات جامعه اطلاعاتی در بخش دیگر سخنانش به برشماری 11 خط عمل جامعه اطلاعاتی پرداخت که در ادامه آمده است:

نقش مسئولان دولتی عمومی و تمامی ذی‌نفعان در تصویب تکنولوژی‌های ارتباطی و اطلاع‌رسان برای توسعه
زیرساخت اطلاعات و ارتباطات
دسترسی به اطلاعات و دانش
ظرفیت‌سازی
ایجاد اعتماد و امنیت در بکارگیری تکنولوژی‌های ارتباطی و اطلاع‌رسان
فعال‌سازی محیط
کاربردهای تکنولوژی‌های ارتباطی و اطلاع‌رسان
تنوع فرهنگی و هویت، تنوع زبان و محتوای محلی
رسانه‌ها
جوانب اخلاقی جامعه اطلاعاتی
همکاری منطقه‌ای و بین‌المللی
دکتر شکرخواه از خطوط دسترسی به اطلاعات و دانش، آموزش الکترونیکی، تنوع فرهنگی و هویت، تنوع زبان و محتوای محلی، رسانه‌ها و جوانب اخلاقی جامعه اطلاعاتی به عنوان 5 خط از یازده خطوط عمل جامعه اطلاعاتی نام برد که برای کلیه کشورها حائز اهمیت است.

به گفته وی، دفاع از توسعه پایدار، حمایت از حقوق آنلاین و آفلاین وایجاد فرصت‌های برابر برای مردان و زنان در رسانه از جمله موارد مورد تأکید در خط عمل مربوط به رسانه‌ها است.

عضو هیات علمی دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران همچنین از بخش خصوصی، نهادهای مدنی و دولت ها به عنوان سه ذی‌نفع در اجلاس‌های جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی نام برد که دارای حقوق برابر برای فلور گرفتن و شرکت در وردینگ‌ها هستند.

نهاد وابسته به اكوسوك كه هدف آن رسيدگی به مسائل مربوط به علم و فناوری و کاربردهای آن در توسعه، بهبود درک سياست‌های مربوط به علم و فناوری به خصوص در رابطه با کشورهای در حال توسعه و فرموله کردن توصيه‌هاي مربوط به موضوعات علم و فناوری در سازمان ملل است.
اكوسوك جولای 2006 قطعنامه پیگيری اجلاس سران جهان درباره جامعه اطلاعاتی را تصويب کرد و مرور و پیگیری آن را به CSTD سپرد. در اين رابطه کميسيون بايد:

وی سپس به نقش کميسيون علم و فناوری برای توسعه (CSTD) پرداخت و گفت این کمیسیون پيشرفت خطوط عمل و تعهدات WSIS در سطوح منطقه‌ای و بين‌المللی را ارزيابی و مرور می‌کرد.

موانع و اقدامات لازم برای غلبه بر موانع و اجرای بهتر نتايج WSIS را مشخص می‌كرد و ديالوگ و همکاری با ساير نهاد‌های سازمان ملل، برای نيل به اهداف WSIS را دنبال می‌كرد.

با دولت‌ها، بخش خصوصی، جامعه مدنی، سازمان ملل و ساير سازمان های بين المللی طبق مسئوليت‌ها و نقش‌های مختلف همکاری می‌كرد که این موارد همه دنبال و اجرا شد

شکرخواه در همین حال به نقش گروه سازمان ملل درباره جامعه اطلاعاتي (UNGIS) اشاره کرد و گفت گروه سازمان‌ملل درباره جامعه‌اطلاعاتي در آوريل 2006 توسط هيات اجرائي كل سازمان ملل (CEB)‌ مورد تصويب قرار گرفت. این گروه به اين دليل شكل گرفت تا همه مسائل مرتبط با تعقيب اهداف دو WSIS را دنبال كند. اين گروه ماموريت داشت با فراخواندن اعضاي هيات اجرائي كل سازمان ملل، به ارتقاي برنامه‌ريزي‌ها و سياست‌گذاري‌هاي مربوط به جامعه اطلاعاتي بپردازد و راهبر سازمان‌ملل در زمينه موضوع جامعه اطلاعاتي باشد.

رئیس انجمن ایرانی مطالعات جامعه اطلاعاتی سپس به پدیده ویژه وسیس به نام ذینفعان (Multi-stakeholderism) اشاره کرد و افزود بخش خصوصی و جامعه مدنی در روند وسیس در کنار دولت‌ها قرار گرفتند. این دوبخش ظاهرا در کنار دولت‌ها قرار گرفته و بهstakeholder تبديل شده‌اند؛ اما آیا اساسا می‌توان بین آنها همگرائی ایجاد کرد.؟ مضمون این همگرائی چیست؟

وی گفت: به نظر می‌رسد یکی از دشواری‌های سال‌های فراسوی سال 2015 هم ترسیم مرزبندهای دقیق بین این سه جریان باشد. چنین وظیفه‌ای به خصوص بر دوش نهادهای آموزشی، رسانه‌ای و مدنی بیشتر سنگینی می‌کند. بخش دولتی اقتدار می‌خواهد، بخش خصوصی سود می‌خواهد و بخش مدنی استقلال.

شکرخواه سپس روندهای اصلی وسیس را تا وسیس+10 به این شکل برشمرد:

اول: وسیس

دوم: نتایج وسیس مشتمل بر جامعه مردم محور،فراگیر و توسعه‌گرا، اهداف وسیس (رفع شکاف دیجیتال)، خطوط عمل، مکانیزم‌های مالی برای مواجهه با چالش‌هایICT در توسعه حاکمیت اینترنت، نظام مبتنی برذینفعان

سوم: فعالیت‌های تعقیبی آژانس‌های سازمان ملل مثل یونسکو، کمیسیون علم و فناوری برای توسعه، گروه سازمان‌ملل درباره جامعه‌اطلاعاتي و همچنین فعالیت‌های تعقیبی ذینفعان

چهارم: تکنولوژی‌های ارتباطی در خدمت توسعه (ICT4D) و تکیه بر اهداف توسعه هزاره

پنجم: جامعه اطلاعاتی و حقوق بشر مشتمل بر تاکید بلوک غرب بر ماده 19 اعلامیه جهانی حقوق بشر (مصوب 10 دسامبر 1948): “هر فردی حق آزادی عقيده و بيان دارد و اين حق مستلزم آن است که کسی از داشتن عقايد خود بيم و نگرانی نداشته باشد و در کسب و دريافت و انتشار اطلاعات و افکار ، به تمام وسايل ممکن بيان و بدون ملاحظات مرزی آزاد باشد.”

و تاکید کشورهای رو به توسعه بر ماده‌ 19 ميثاق بين المللي حقوق مدني و سياسي (ICCPR) (1966):

1. هيچ‌ كس‌ را نمي‌توان‌ به‌ مناسبت‌ عقايدش‌ مورد مزاحمت‌ و اخافه‌ قرار داد.
2. هر كس‌ حق‌ آزادي‌ بيان‌ دارد. اين‌ حق‌ شامل‌ آزادي‌ تفحص‌ و تحصيل‌ و اشاعه‌ اطلاعات‌ و افكار از هر قبيل‌ بدون‌ توجه‌ به‌ سرحدات‌ خواه‌ شفاهاً يا به‌ صورت‌ نوشته‌ يا چاپ‌ يا به‌ صورت‌ هنري‌ يا بهر وسيله‌ ديگر بانتخاب‌ خود مي‌باشد.
3. اعمال‌ حقوق‌ مذكور در بند 2 اين‌ ماده‌ مستلزم‌ حقوق‌ و مسئوليت‌ هاي‌ خاص‌ است‌ و لذا ممكن‌ است‌ تابع‌ محدوديتهاي‌ معيني‌ بشود كه‌ در قانون‌ تصريح‌ شده‌ و براي‌ امور ذيل‌ ضرورت‌ داشته‌ باشد:
الف‌ ـ احترام‌ حقوق‌ با حيثيت‌ ديگران‌.
ب‌ ـ حفظ‌ امنيت‌ ملي‌ يا نظم‌ عمومي‌ يا سلامت‌ يا اخلاق‌ عمومي‌.

ششم: فروم‌های وسیس که این فروم‌ها از سال 2006 آغاز شد و تا 2013 ادامه یافت و به این ترتیب هشت فروم برگزار شد و پس از سال 2013 فروم‌ها در شکل گسترش یافته‌تری تحت عنوان وسیس پلاس تن (WSIS+10) تعقیب شد.

هفتم: روش‌شناسی و نهادها که از قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل (UNGA resolution 68/302) آغاز شد و آن رویدادهای شش مرحله‌ای سطح بالای وسیس+10برای مرور اجرای مصوبات وسیس پس ازتونس بود.

مرحله اول روزهای جولای 2013 به آغاز روند مشورت‌های باز اختصاص داشت.
مرحله دوم روزهای 7 و 8 اکتبر 2013 در قالب نخستین نشست فیزیکی برگزار شد.
مرحله سوم در روزهای 16 تا 18 دسامبر 2013 در قالب دومین نشست فیزیکی دنبال شد.
مرحله چهارم در روزهای 17 و 18 فوریه 2014 به صورت سومین نشست فیزیکی دنبال شد.
مرحله پنجم در روزهای 14 تا 17 آوریل 2014 به صورت چهارمین نشست فیزیکی در این زمینه دنبال شد كه به بررسی دستاوردها و چالش‌های ده ساله پس از نشست 2005 تونس پرداخت
مرحله ششم روزهای 28 تا 31 مه 2014 بود که در بردارنده پنجمين نشست فيزيكي بود.

و بالاخر حاصل نشست‌های سطح بالای وسیس +10 این بود که در پايان نشست‌هاي وسيس + 10 چهار سند مصوب سران جهان در سال‌هاي 2003 و 2005 در جلسات كارشناسي تيم‌هاي تخصصي كشورهاي شركت كننده، ادغام و به دو سند تازه تبديل شد:

– سند بيانيه وسيس+ 10 درباره اجراي نتايج وسيس (WSIS+10 Statement on the Implementation of WSIS Outcomes)

با سه بخش: مقدمه با 7 اصل و 8 بند، مرور اجراي خطوط عمل با 21 بند، چالش‌هاي حين اجراي خطوط عمل و چالش‌هاي تازه ظهور با 30 بند

– سند بينش وسيس+ 10 براي وسيس فراسوي 2015 (WSIS+10 Vision for WSIS Beyond 2015 )

با سه بخش: مقدمه با 7 اصل و 12 بند، عرصه‌هاي داراي اولويت كه بايد براي اجراي وسيس فراسوي 2015در نظر گرفته شود با 36 بند، بخش خطوط عمل مشتمل بر مقدمه، تاکید بر تقویت بیشتر خطوط و خطوط عمل فراسوی 2015: نگاهی به آینده

دکتر شکرخواه در پایان گفت مجمع عمومی سازمان ملل در دسامبر 2015 طی یک نشست 2 روزه در نیویورک اجلاس جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی یا همان وسیس را این بار و برای همیشه تحت عنوان وسیس+10 بررسی می‌کند: سند بيانيه وسيس+ 10 درباره اجراي نتايج وسيس و سند بينش وسيس+ 10 براي وسيس فراسوي 2015 و همچنین 11 خط عمل را.
و هدف این نشست تعیین تکلیف برای موارد مهمی چون چگونگی اداره اینترنت؛ ترسیم نقش تکنولوژی‌های ارتباطی و اطلاع‌رسان در توسعه، حقوق بشر آنلاین و آینده دیجیتال بشر در قالب جامعه اطلاعاتی است.

بر طبق این گزارش، دکتر داود زارعیان نایب رئیس انجمن ایرانی مطالعات جامعه اطلاعاتی نیز در آغاز نشست تخصصی «مسیر جهانی جامعه اطلاعاتی»، از دکتر شکرخواه به عنوان تنها چهره شاخصی نام برد که از ابتدای بحث جامعه اطلاعاتی به طور علمی، عملی و فیزیکی درگیر این موضوع بوده است و به نقش راهبری شکرخواه در کنار زنده یاد دکتر معتمدنژاد برای راهبری برنامه‌ها و همایش‌های جامعه اطلاعاتی اشاره کرد.

دکتر زارعیان با انتقاد از افول مباحث جامعه اطلاعاتی در یک بازه رمانی شش تا هفت ساله در ایران، توضیح داد: در دو اجلاس 2003 ژنو و 2005 تونس در ایران خیلی کار صورت گرفت اما در بقیه نشست‌هایی که درباره جامعه اطلاعاتی در دنیا برگزار شد، خیلی توجهی از سوی ایران صورت نگرفت و در یک بازه زمانی شش تا هفت ساله موضوع جامعه اطلاعاتی در ایران کمی عقب رفت. اما در دو سه سال اخیر دوباره تحرکات خوبی در این باره شروع شده است.

نشست تخصصی «مسیر جهانی جامعه اطلاعاتی» با حضور اعضاي هيأت علمي پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی و جمعي از دانشجويان و پژوهشگران در محل اين پژوهشكده برگزار شد.