استادیار گروه ارتباطات اجتماعی دانشکده علوم اجتماعی گفت: ورود به حوزه ارتباطات سلامت در جامعه ما ضروری است، اما باید محل تلاقی بسیاری از رشته‌ها و دانش‌ها باشد.
به گزارش خبرگزاری ایکنا، همایش «ارتباطات سلامت: مسائل و چالش‌های نوین» عصر شنبه ۳۰ اردیبهشت به همت انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات با همکاری انجمن علمی ـ دانشجویی ارتباطات دانشگاه تهران برگزار شد.
مهدی منتظر قائم، استادیار گروه ارتباطات اجتماعی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران در پنل تخصصی در مقاله‌ای با عنوان «ارتباطات سلامت، آرمانی چندرشته‌ای»، گفت: ارتباطات سلامت را در کل دنیا و به ویژه ایران نباید صرفاً به نوع محتوایی که در حوزه سلامت به صورت مستقیم تولید می‌شود، محدود کرد. با وجود اینکه محور سلامت حائز اهمیت است و از طریق رسانه‌های جمعی به مردم آموزش می‌دهیم، اما معتقدم همه این‌ها مربوط به ارتباطات سلامت نیست و باید دقت کنیم که نظام شخصیت در جامعه چگونه شکل می‌گیرد و در آن صورت می‌توانیم آن‌ها را ترجمان اجتماعی بدانیم. در واقع نظام رسانه‌ای از طریق خود یا به صورت نیابتی، نظام شخصیتی را به سمتی می‌برد که در میان آن محتوای سلامت را هم ارائه می‌دهیم.
وی افزود: ارتباطات سلامت از نگاه من، ارتباطات زیست‌محیطی، بحران، سیاست و … است، یعنی همه این‌ها در ارتباطات مؤثر هستند. مسیری که در بحث‌ها پیش می‌برم این است که مدل لاسول را در نظر بگیرید، بنابراین ارتباطات سلامت هم همین پنج عنصر «چه کسی، چه چیزی، از کدام مجرا، با چه کسی، با کدام نتیجه» است. ما اگر ارتباطی نگاه کنیم، هر یک از این عناصر مباحث جدی‌تری در حوزه سلامت دارد.
منتظرقائم ادامه داد: ارتباط‌‌گران، چه شخصیت‌های واقعی و چه برساخت برنامه‌ساز رسانه‌های جمعی، نسبت به پیام‌های مستقیم اثر می‌گذارند. نوع به کارگیری تکنولوژی‌ها نیز در جامعه، رابطه مستقیمی با سلامت دارد. مثلاً برای استفاده از مزایای شبکه‌های اجتماعی قبل از هر چیزی نیاز است که ابزار و زیرساخت دسترسی به آن‌ها وجود داشته باشد. بعد از آن باید مهارت‌های لازم برای استفاده از تکنولوژی برای کمک گرفتن در شرایط بحرانی را به شهروندان آموخت. تأخیر در اخذ و یا مدیریت تکنولوژی باعث می‌شود سواد رسانه‌ای رشد نکند و بسیاری از کارکرد‌های تکنولوژی را هم نداشته باشیم و این مسئله باعث عقب‌ماندگی ما خواهد شد.
وی با اشاره به اثرات غیرمستقیم و درازمدت رسانه‌های جمعی تصریح کرد: رسانه‌های جمعی اثرات بلندمدت و غیرارادی دارند که از حیطه دانش، عمیق‌تر شده و وارد شاکله شخصیتی آدم‌ها می‌شود؛ بنابراین محتوای آشکار و اثرات کوتاه‌مدت رسانه‌های جمعی زیاد است، اما آیا اثرات بلندمدت آن‌ها که حتی ممکن است، آشکار هم نباشد، آن‌ها هم روی سلامت تأثیر می‌گذارند یا نه؟ محدود کردن فضای بزرگ به محتوا‌ها و کمپین‌ها و پیام‌های مرتبط با سلامت اثر گذاشته و ما را از هدف اصلی دور می‌کند.
استادیار دانشگاه تهران در ادامه گفت: ما در مطالعه اثرات رسانه‌های جمعی، اگر مفهوم مرکزی به نام سلامت نداشته باشیم، آن وقت در رابطه با خوبی و بدی این اثرات هم دچار اشتباه خواهیم شد. مثلاً آیا تشویق جامعه به فرزندآوری مساوی با حفظ سلامت اجتماعی و روانی جامعه است؟ اگر این پیام‌ها با شیوه زندگی آدم‌ها تعارض داشته باشد، آیا به تعارضات شناختی دامن نزده‌ایم؟ آیا کاری معطوف به سلامت انجام داده‌ایم؟ شناخت دقیق و طبقه‌بندی شده این مسائل باید ما را به مطالعات اثرپژوهی هدایت کند. اغلب پژوهشگران ایرانی، مدل غربی را می‌گیرند و پژوهش را انجام می‌دهند، در حالی که این مدل از نظر ایدئولوژیک و… متفاوت است و نتایج متفاوتی از آن به دست می‌آید. به این معنی که پژوهشی که یک مدل را در نظام شخصیت نهادینه کرده و به خورد جامع و محققان می‌دهد و دیگری همان مدل را نقد می‌کند و نمی‌پذیرد.
وی با تأکید بر پژوهش‌های فرارشته‌ای و بین رشته‌ای در حوزه ارتباطات گفت: ارتباطات برهم کنش دو عرصه ارتباطات در سطوح مختلف و سلامت است تا از این برهم‌کنش‌ها سلامت مردم را بهتر کنیم، وگرنه با سطل، آب سالم می‌آوریم و در برکه‌ای می‌ریزیم که فاضلاب درون آن می‌ریزد. ما نمی‌توانیم ارتباطات سلامت را رواج دهیم، مگر اینکه رشته‌های پرستاری، پزشکی، روانشناسی و … بحث ارتباطات را در سطوح مختلف جدی بگیرند تا از سرریز دانش آن‌ها استفاده کنیم و در مطالعات مربوط به سازمان، تولید، رابطه رسانه و مخاطب و… به طور دقیق و خودآگاه وارد کنیم تا تئوری‌های مندرس شده غربی را وارد نکنیم و از آن‌ها نتایج غلط نگیریم.
منتظرقائم ادامه داد: در ایران، رشته روانشناسی در حوزه ارتباطات کم است، در حالی که در سطوح بین فردی ارتباطات در غرب وارد شده است؛ بنابراین در بسیاری از تحقیقات در ایران، آشفتگی‌های سطح روانشناختی و … را می‌بینیم. متأسفانه ما این ادبیات را تولید نکرده‌ایم و فقط آن‌ها را وارد کرده‌ایم، بنابراین باید ابعاد مختلف سلامت را در ارتباط با رسانه بسنجیم.
این استادیار دانشگاه تهران تأکید کرد: ارتباطات سلامت برای جامعه ما بسیار مورد نیاز و ضروری است و متأسفانه این از جمله عرصه‌هایی است که عده‌ای علاقه‌مند وارد آن شده یا خواهند شد، بنابراین باید آماده ایثارگری باشیم، زیرا به صورت لوکس نمی‌توانیم وارد آن شویم. البته درست است که حوزه ارتباطات سلامت ضروری است، اما باید محل تلاقی بسیاری از رشته‌ها و دانش‌ها باشد.
