یادداشت: محمد رهبری

اینترنت منبعی جدید برای تولید رضایت یا نارضایتی
منتشر شده در روزنامه هم‌میهن 

اینترنت امروزه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای مورد استفاده مردم در سرتاسر دنیاست و زندگی میلیاردها نفر در سرتاسر دنیا، به اینترنت وابسته شده است. نقش اینترنت در زندگی روزمره انسان‌ها آنچنان افزایش یافته است که برخی از پژوهشگران، اهمیت توسعه اینترنت را به‌اندازه اهمیت انقلاب صنعتی دانسته و تاریخ را به قبل و بعد از آن تقسیم می‌کنند.

در ایران نیز مطابق با برخی آمارها، بیش از ۷۴ میلیون نفر (یعنی تقریبا تمام جمعیت بالای ۱۵ سال) در کشور از اینترنت و حدود ۸۰ درصد از جمعیت بالای ۱۸ سال از پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند. این اعداد و ارقام به‌خوبی بیانگر جایگاه ویژه اینترنت در زندگی ایرانیان است و با توجه به این جایگاه، نوع سیاستگذاری در مورد آن می‌تواند به ایجاد رضایت یا نارضایتی منجر شود.

اهمیت اینترنت در زندگی ایرانیان تقریبا امری بدیهی است. به‌گواه نظرسنجی‌های معتبر، دسترسی به اینترنت جزو یکی از اولویت‌های اصلی مردم شده است و تحمل قطعی آن برای بسیاری از مردم دشوار است. علت این امر آن است که زندگی عادی و روزمره مردم به اینترنت گره خورده است. در حال حاضر، بالغ بر ۱۰ میلیون نفر به صورت مستقیم یا غیر مستقیم از طریق استفاده از اینترنت درآمد دارند و اینترنت به منبع درآمد و امرار معاش میلیون‌ها ایرانی تبدیل شده است.

در کنار امور اقتصادی، اینترنت و شبکه‌های اجتماعی در جنبه‌های دیگر زندگی مردم نیز نقش ایفا می‌کنند. اکنون بسیاری از روابط روزمره مردم بر بستر اینترنت و درون پلتفرم‌ها و شبکه‌های اجتماعی شکل گرفته است. اگر ارتباط و گفت‌وگو را لازمه شکل‌گیری جوامع انسانی تلقی کنیم، می‌توان گفت که این جوامع در دو دهه اخیر تحت تأثیر شکل‌گیری روابط انسانی بر بستر اینترنت، دگرگون شده است و همین امر بیانگر جایگاه ویژه اینترنت و شبکه‌های اجتماعی در زندگی انسان‌ها است.
در شرایطی که حدود ۸۰درصد ایرانیان بالای ۱۸ سال از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند، بخش مهمی از روابط روزمره آن‌ها نه از طریق گفت‌وگوی رودرو که در فضای آنلاین محقق می‌شود.

اما کارکرد شبکه‌های اجتماعی فقط تسهیل ارتباطات روزمره نیست؛ بلکه اکنون تفریح و سرگرمی بسیاری از مردم از طریق این بستر محقق می‌شود. اکنون، مردم ایران، خصوصا جوانان، روزانه ساعات زیادی را از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند که یکی از دلایل آن همین وجه سرگرم‌کننده آن است. علاوه بر این، حضور چندین میلیون گیمر در سرتاسر کشور نیز، نشان می‌دهد که بستر اینترنت کارکردهای تفریحی و سرگرم‌کنندگی دارد.

در کنار رفع نیازهای اقتصادی، ارتباطی و عاطفی انسان‌ها، اینترنت و شبکه‌های اجتماعی نیاز مردم به اخبار و اطلاعات را نیز برطرف می‌کند؛ این امر خصوصا با توجه به شرایط ویژه کشور از اهمیت دوچندانی برخوردار است. اکنون بسیاری از مردم نه از طریق روزنامه‌ها یا شبکه‌های تلویزیونی، بلکه از طریق اینترنت در جریان امور سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، خارجی و … قرار می‌گیرند و بر این اساس برنامه زندگی خود را تنظیم می‌کنند.

مجموع موارد فوق نشان می‌دهد که برخلاف تصور برخی از سیاستگذاران که اینترنت را کالایی لوکس و «مجازی» تصور می‌کنند، امروزه اینترنت به ابزاری برای تأمین نیازهای پایه مردم تبدیل شده است. اهمیت اینترنت در زندگی روزمره مردم کمتر از اهمیت برق نیست و همان‌طور که قطعی آن می‌تواند زندگی مردم را مختلف کند، عدم دسترسی به اینترنت نیز می‌تواند زندگی میلیون‌ها نفر در سرتاسر کشور را مختل کند.

به‌همین جهت است که تصمیماتی که در رابطه با اینترنت و شبکه‌های اجتماعی گرفته می‌شود، می‌تواند خلق رضایت یا نارضایتی کند و سیاستگذاران و تصمیم‌گیران در این حوزه باید نسبت به ابعاد این تصمیمات آگاه باشند. اکنون دسترسی به اینترنت و شبکه‌های اجتماعی یک امر لوکس نیست که به‌سادگی بتوان از کنار آن گذاشت و قطعی اینترنت و یا اختلال در دسترسی به آن، به اندازه قطعی آب و برق حیاتی و مهم است و می‌تواند نارضایتی ایجاد کند.

امروزه اینترنت به افراد امکان دسترسی به خدمات ضروری (مانند آموزش یا فرصت‌های شغلی) می‌دهد و محرومیت از آن می‌تواند احساس انزوای اجتماعی یا کاهش کیفیت زندگی را تشدید کند. بنابراین اینترنت و شبکه‌های اجتماعی مستقیما به نیازهای اساسی انسان مرتبط است و عدم دسترسی به آن مستقیما بر کیفیت زندگی مردم اثر می‌گذارد.

در شرایطی که امروزه رضایت شهروندان و اتحاد و همبستگی ملی به یکی از پایه‌های امنیت ملی کشور تبدیل شده است، لازم است به ابعاد تصمیمات و سیاستگذاری در رابطه با اینترنت و فضای مجازی بیش از پیش توجه شود؛ چرا که تک‌تک این تصمیمات می‌تواند بر کیفیت زندگی مردم، و در نتیجه رضایت یا نارضایتی آن‌ها اثر بگذارد.