سخنرانی محمدمهدی مولایی در پنل «چالش‌های فرهنگی و ارتباطی جامعه ایرانی»

دکتر محمدمهدی مولایی: متاورس مرحله جدیدي از جهانی شدن است که تغییرات قابل توجهی در سبک زندگی جوامع ایجاد خواهد کرد/ کشور ما همگام با روندهای جهانی بحث­ های مربوط به متاورس را دنبال کرده است/ شکاف دسترسی از مسائل اجتماعی مهم در دنیای متاورس است

نشست «چالش­ های فرهنگی و ارتباطی جامعه ایرانی» از سری ­نشست­ های پنجمین همایش «کنکاش­ های مفهومی و نظری درباره جامعه ایران»، با همت انجمن جامعه ­شناسی ایران و انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، روز چهارشنبه، 25 خرداد ماه سال جارى، با سخنرانی دکتر هادی خانیکی، عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، دکتر مسعود کوثری و دکتر عباس قنبری باغستان، اعضای هیأت علمی دانشگاه تهران و دکتر محمدمهدی مولایی، عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، به صورت برخط برگزار شد. آنچه در ادامه می­ خوانید، گزارشی از سخنان دکتر محمدمهدی مولایی، عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، با موضوع «متاورس و تحولات جامعه ایرانی: گمانه­ هایی درباره آینده» است.

در این نشست دکتر محمدمهدی مولایی، عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، به بیان تاریخچه­ ای از متاورس پرداخت و گفت: «از متاوِرس به ­عنوان نسخه آینده اینترنت یاد می­ شود و این اصطلاح از سال 2021  که شرکت فیس­بوک نام خود را به «متا» تغییر داد به‌صورت جدی مورد توجه رسانه­ ها و افکار عمومی قرار گرفت و محور ایده­ پردازي و گمانه­  زنی درباره آینده اینترنت و ارتباطات دیجیتال شد». «متاورس را به تعبیري می­توان مرحله جدیدي از جهانی شدن دانست که تغییرات قابل توجهی در سبک زندگی جوامع ایجاد خواهد کرد».

وی ادامه داد: «آنچه از متاورس می­ دانیم نتیجه همگرایی صورت پیشرفته فناوري­ هایی مانند واقعیت افزوده، واقعیت مجازي، هوش مصنوعی، زنجیره بلوکی (بلاک چین) و غیره است که فراتر از همه آن­ها فضاي ترکیبی متفاوتی در اختیار قرار خواهد داد».

همچنین او اشاره کرد که برخلاف تصور رایج بلاک چین صرفا به حوزه مالی محدود نمی­ شود و می­توان از آن برای ایجاد شفافیت، سازماندهی انتخابات مبتنی بر بلاک چین و مسدود کردن امکان تقلب و عقد قراردادهای محل اختلاف و پیشگیری از مناقشات استفاده کرد.

وی با اشاره به تغییرات فناورانه و سخت ­افزاری در دنیای متاورس بیان کرد این تحولات آینده مناسبات اجتماعی را تحت تأثیر قرار می­ دهد. برای مثال انسان­ ها در سازمان­ های نامتمرکز خودگردان (DAO) از طریق ارز دیجیتالی صاحب بخشی از پلتفرم هستند و بر اساس آن حق رأی دارند و در حال حاضر نسبت دموکراسی و بروکراسی در الگوکراسی (الگوریتم­ سالاری) مورد بحث است.

او در ادامه به نتایج پژوهشی که همزمان با اجلاس جهانی اقتصاد سال 2022 منتشر شد اشاره کرد و افزود: «طبق افکارسنجی­ ها، توجه و اشتیاق به متاورس و تکنولوژی­ های مرتبط با آن در کشورهایی که اقتصاد در حال ظهور دارند مانند برزیل، چین، هند، مکزیک، افریقای جنوبی و غیره نسبت به کشورهای توسعه­ یافته بیشتر است. به نظر می­ رسد شهروندان این کشورها از این طریق احساس می­­ کنند می­توانند فاصله با کشورهای پیشرفته­ تر را پوشش دهند». «همچنین در این نظرسنجی هرچند آماری از ایران ذکر نشده، اما  نتایج نشان داده در دنیا بیشترین میزان آشنایی مردم با متاورس مربوط به کشورهای مشابه ما مانند ترکیه است».

دکتر مولایی در ادامه با اعلام اینکه کشور ما همگام با روندهای جهانی بحث­ های مربوط به متاورس را دنبال کرده است، به مسائل متاورس از نگاه فرهنگی-اجتماعی در دو سطح جهانی و ایرانی پرداخت.

عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، حریم خصوصی، بازتعریف خانواده و نحوه حفاظت از کودکان در متاورس را از مسائل اجتماعی مطرح دانست. همچنین با توجه به اینکه در متاورس برای بسیاری از امور نیازی به جابه­ جایی فیزیکی نخواهد بود او به سلامت جسم و روان انسان­ ها در دنیاهای مجازی به‌عنوان مساله مهم دیگر اشاره کرد.

وی «شکاف دسترسی» را یکی دیگر از مسائل مهم در متاورس عنوان کرد و گفت: «به دلیل نیاز به سخت­ افزار برای دسترسی به متاورس، یک جامعه طبقاتی ترسیم می­ شود که در فیلم­ های ویران­ شهری نیز مطرح شده است».

او در ادامه، «مسائل حقوقی»، «سرقت هویت» و «حساسیت­ زدایی» (آیا آدم­ها می­ توانند حساسیت­ هایی مانند نژاد را که در دنیای فیزیکی وجود دارد در اینجا کنار بگذارند یا خیر) را به عنوان دیگر مسائل اجتماعی نام برد.

دکتر مولایی سپس به مسائل فرهنگی-اجتماعی ایرانی در متاورس پرداخت و اظهار داشت: «وابستگی به سخت­ افزار» که موجب شکاف بیشتر خواهد شد در ایران به دلیل تحریم، دور افتادن از جامعه جهانی و کاهش ارزش پول ملی جدی‌تر خواهد بود. ما نمی­توانیم راحت سخت­ افزارها را وارد کرده، بخریم و به متاورس متصل شویم و در تجربه آن با دنیا فاصله خواهیم داشت».

وی «فرهنگ زیرزمینی» را مسأله دیگری دانست و گفت در متاورس خرده­ فرهنگ ­ها و سبک‌زندگی­ هایی که به رسمیت شناخته نمی­ شود، در دنیای جدید عرصه ورود جدی خواهند داشت.

همچنین او «کنترل­ گری» شرکت­ های بزرگ بر متاورس، «دسترسی به فضای مجازی جهانی» در آینده با توجه به مباحثی مانند اینترنت ملی، «مهاجرت ذهنی» و تأثیر متاورس بر عرق ملی را جزو مسائل ایرانی متاورس عنوان کرد.

لازم به ذکر است که این نشست به پیشنهاد انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات و در «پنجمین همایش کنکاش‌های نظری و مفهومی در ارتباط با جامعه ایران» برگزار شد.

در ابتدای این نشست دکتر عباس قنبری باغستان، مدیر پنل و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران، ضمن معرفی سخنرانان حاضر در این نشست و نیز تبیین موضوعات پنل در چارچوب مساله اصلی همایش، ابراز امیدواری کرد موضوعات و مسائل مطرح ­شده بتواند افق­هاي جدیدي پیش روي سیاست‌گذاران، مسئولان و برنامه ­ریزان این حوزه ­ها به خصوص از زاویه علم و دانش ارتباطات، بگذارد.

نهیه و تنظیم: مهراوه تقی زاده، دانشجوی ارتباطات دانشگاه تهران