وبینار دوم از سلسله نشست‌های معرفی پژوهشهای ارتباطات محیط‌زیست با عنوان «شرایط و پیامدهای ارتباطات گروهی ذی نفعان آب زیرزمینی- پژوهش موردی دشت رفسنجان» از سوی گروه ارتباطات محیط‌زیست انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات با همکاری پایگاه خبری گلونی برگزار شد.
به گزارش انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، این وبینار به معرفی رسالۀ دکتری بهار زند رضوی با راهنمایی دکتر هادی خانیکی و دکتر اکبر نصرالهی و مشاوره دکتر داریوش بوستانی اختصاص داشت.
ثریا موسوی، دبیر این نشست گفت: تحقیق دربارۀ ارتباطات آب در ایران نوپاست و از دهۀ 90 بیشتر شده است. مسائل آب هر روز بیشتر می‌شوند، اما پژوهش دربارۀ چگونگی ارتباط مؤثرتر دربارۀ آن، همپای آن پیش نمیرود. وی اظهار داشت: تلاش گروه ارتباطات محیط زیست انجمن، شنیده شدن نتایج این پژوهشها، اهمیت دادن به آنها و تشویق به تحقیقات بیشتر در این زمینه است.
ترساندن از کم آبی، لزوماً به صرفه جویی نمی انجامد
هادی خانیکی، رئیس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات نتایج این تحقیق را بدیع دانست و گفت: یکی از ویژگی‌های این کار، تکیه بر سازِکار گفتوگو برای جذب مشارکت بود که می‌توان این رویکرد را در زمینههای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی مختلف به کار بست.
این استاد دانشگاه علامه طباطبائی اظهار داشت: جامعۀ ما جامعهای در حال گذار است و تمایل دارد که برای حل مسئله از ایجاد ترس استفاده کند. از تعلیم و تربیت گرفته تا سطوح بالای مدیریتی جامعه و حکومت که شهروندان را از آیندۀ بدتر می‌ترسانند. نتایج میدانی این پژوهش نشان داد که ایجاد ترس برای نگرانی از کمآبی به صرفهجویی نمیانجامد، بلکه ولع و مصرف بیشتری را ایجاد می‌کند. وی افزود: ایجاد ترس ممکن است وضعیت امروز را هم نابهسامانتر کند.
خانیکی ادامه داد: نکتۀ دیگر این تحقیق که می‌توان بیشتر بر آن تأکید کرد محور بودن مسئلۀ آب برای تحقق گفتوگوهای واقعی در ایران است. به دلیل نقش و اهمیتی که آب در فرهنگ و زیست اجتماعی ما در طول تاریخ داشته، هم زمینهای برای گفتوگو هم زمینهای برای منازعه بوده است. وی افرود: رابطۀ وثیقی بین ساختار فرهنگی جامعۀ ایرانی و وضعیت آب وجود دارد که نشان می دهد آب فقط محصولی برای زندگی نیست. آب ساماندهندۀ بخشهای مهمی از زندگی ما، باورهای ما، تنظیمکنندۀ روابط اجتماعی ما و حتی مناسبتهای سیاسی و مدیریتی جامعۀ ماست.
خانیکی در پایان تأکید کرد: در شرایطی که آب در کانون توجه جامعۀ ما قرار گرفته و به دلهرهها دامن می زند. اگر از شرایط بحرانی آب برای تقویت همبستگی اجتماعی استفاده شود، این موضوع میتواند به عنوان امیدی برای آینده مطرح میشود.
داریوش بوستانی، استاد دانشگاه باهنر کرمان دربارۀ دلیل گزینش روش نظریۀ مبنایی در این پژوهش گفت: با توجه به حساس بودن مسئله و اینکه ابعاد زیاد آن کشف نشده بود، از این روش استفاده کردیم. وی افزود: این کار دغدغه برای تغییر هم داشت و نوعی اقدام پژوهشی بود.
بوستانی بیان داشت: نقطۀ قوت کار، گفتوگوهایی بود که بین ذی نفعان درگیر مسئله رخ داد.
روایت‌هایمان را آگاهانه مرور كنیم
بهار زند رضوی، پژوهشگر ارتباطات محیط‌زیست در ادامۀ این وبینار به معرفی رسالۀ خود پرداخت و گفت: این پژوهش در دشت رفسنجان انجام شده که یكی از دشت های آسیب پذیر كشور است. وی افزود: این دشت در سال 1353 با خطر فرو نشست زمین و كاهش سطح آبخوان مواجه بود. برای همین با 159 حلقه چاه و 160 رشته قنات ممنوعه اعلام شد. در آخرین آمار برداری در سال 93 تعداد حلقه چاه دشت 1506 حلقه چاه ثبت شده است، یعنی با وجود ممنوع بودن در طول چهل سال1347 حلقه چاه به این دشت اضافه شده است و تمام قنات های آن خشك شده‌اند.
این پژوهشگر ارتباطات محیط‌زیست، دربارۀ وضعیت آسیب پذیری دشت اظهار داشت: گزارش آب منطقه ای گزارش حاكی از آن است كه اگر همین امروز مصرف آب را متوقف شود، دشت رفسنجان نیازمند 130 سال بارش مناسب است تا ذخیرۀ آبخوان به وضعیت دهۀ50 خورشیدی بازگردد.
زند رضوی اظهار داشت: این پژوهش، از دریچۀ ارتباطات به مسئلۀ آب زیرزمینی نگریسته است و جهان زیست کنشگران را در بستر کنش‌هایشان نمایان می‌کند. روش این تحقیق، نظریۀ مبنایی است. وی اضافه کرد: مشارکان این تحقیق، كشاورزان خرد و عمده پسته كار، تاجران بزرگ و كوچك، كارشناسان ملی و محلی مستقل یا وابسته به دولت بودند كه در گروه های كوچك ده تا پانزده نفره وارد بحث گروهی شدند.
این دانش آموختۀ دکتری علوم ارتباطات با اشاره به یافته‌های تحقیق خود گفت: سه روایت محوری شناسایی شده در این پژوهش «کنش قیم خواهانه، کنش عقلانی و کنش تفاهمی» بودند. راویان این روایت‌ها، درك متفاوتی از خود، منبع آب زیرزمینی، کنشگران دیگر و تغییرات اقلیمی داشتند. افزون بر این، كنش‌های متفاوتی را برای رسیدن به پایداری انتخاب می‌کردند.
زند رضوی در پایان تأکید کرد: مهم‌ترین مسئله این است كه اکنون که شبح خشکسالی و تهدید آبی بر بالای سر ما بال می‌زند، روایت‌هایمان را آگاهانه مرور كنیم و برای رسیدن به پایداری منابع، گفتوگو را مبنای اتخاذ تصمیم‌های سخت و بلندمدت قرار دهیم.
برای اطلاعات بیشتر می‌توانید ویدئوی وبینار شرایط و پیامدهای ارتباطات گروهی ذی نفعان آب زیرزمینی را ببینید.
