پنل تخصصی بررسی آثار فرهنگی اجتماعی غیاب هامون در زندگی روزمره مردم سیستان در روز دوشنبه 10 دی 1397 در دانشگاه گلستان با نمایش فیلم مستند «ماهیها در سکوت می‌میرند» از سوی دفتر گلستان انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات برگزار شد.
خدا رحم بزی، و دانشیار جغرافیا و رئیس دانشکده علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه گلستان با اشاره به تجربة زیسته خود گفت: از سال ۱۳۰۰ که مشکلات آبی سیستان شروع‌شده موجهای مهاجرت نیز شروع‌شده و زابل الآن تنها شهری است که رشد جمعیتی منفی دارد. بزی در ادامه با شاره به بی‌مهری‌های طبیعی و البته انسانی نسبت به سیستان بلوچستان، افزود: دولت نباید اجازه دهد که مردم سیستان تعلقات مکانی‌شان سست شود و به هر طریقی آن‌ها را حفظ کند. بزی همچنین گفت: مستند می‌گوید ماهیها در سکوت مردهاند اما حقیقتش این است که مردم سیستان در سکوت مردهاند و کار از ماهیها گذشته است. ما دومین کشور گازی در دنیا هستیم و اکنون سیستان بلوچستان گاز ندارد و این قابل توجیه نیست.
در ادامه این نشست کوروش غلامی، مدیر گروه علوم اجتماعی دانشگاه گلستان با اشاره به نوع مهاجرت اتفاق افتاده در سیستان در پی خشک‌سالی‌های متوالی گفت: مهاجرت‌های اتفاق افتاده در سیستان دارای آثار زیادی هستند که می‌توان به هم خوردن تعارضهای جمعیتی ازلحاظ ترکیب جنسی و سنی، افزایش نرخ زادوولد به دلیل ترس از بین رفتن نسل و همچنین تغییر هورمونها و ساختار خانواده اشاره کرد که در مواقعی باعث تضعیف اقتدار و در مواقعی تقویت آن می‌شود. وی افزود: افزایش ناامنی در منطقه که خطر افزایش تروریست‌ها را به همراه دارد، رواج مشاغل کاذب مثل قاچاق سوخت و همین‌طور تنش‌ها, مشکلات روحی و روانی و بیماری‌های تنفسی, چشمی و….. ازجمله پیامدهای منفی غیاب هامون در سیستان است.
همچنین عبدالعظیم قانقرمه عضو هیئت‌علمی گروه جغرافیا پس از بررسی تاریخچه رژیم حقوقی هیرمند گفت: طی ۵۰سال گذشته دمای کره زمین شش‌دهم درجه بالا رفته است که این‌همه بحران ایجادشده این در حالی است در طی ۶۷سال گذشته در پایاب شرق ایران چهار و دودهم درجه سانتی‌گراد دما افزایش پیداکرده که چیز عجیب‌وغریبی است. درواقع از چیزی که از حد نرمال توی معاهده بود نزدیک ۲۰سال است که خشکسالی داریم. با توجه به اینکه تغییراتی در بارش ایجاد نشده اما دما افزایش پیداکرده است و ۲۰ سال خشکسالی مداوم نیازمند مدیریت مداوم است.
قانقرمه افزود: این نیست که چون در منطقه آب نداریم کسی حق زندگی ندارد، اگر کشاورزی نیست صنعت جایگزین شود اگر صنعت نیست توریسم و اگر توریسم نیست معدن باید جایگزین شود. چرا همیشه سعی داریم کشاورزی کنیم؟ چرا نباید استفاده مفید از بادهای۱۲۰روزه داشته باشیم؟ چرا نباید مرزبانان را حفظ کنیم؟ دولت باید به فکر آیندهی این منطقه باشد وگرنه با بحران گلداسمیت مواجه میشویم.
در ابتدای این جلسه عبدالرحمان علیزاده دبیر نشست، در نقد مستند ماهیها در سکوت می‌میرند گفت: این مستند نسبتاً خوش‌ساخت بود و ابعاد مختلف را دارد به ما می‌گوید، هم راهحلهای اتخاذشده و هم آثاری که این راه‌حل‌ها ایجاد کردند. اما دو نکته است که می‌شود به آن اشاره کرد یکی اینکه نگاه تاریخی به خشکسالی در سیستان نداشت که البته سازندگان در مستند بعدی سعی کردند این نقیصه را جبران کنند. درواقع خود موضوع خشکسالی هامون که گستردهتر است و به چند دهه قبل برمی‌گردد و همین‌طور به توافق‌نامه‌ای که ما با کشور افغانستان در زمان شاه داشتیم اشاره نکرد و فقط از سال ۹۲ به بعد را می‌گوید. اما نقد دوم به متنوع نبودن منابع روایتی بود، داستان تنها از یک نگاه روایت شد و در منطقه هم روایت منابعی را نقل کرد که تنوعی نداشت و روایت دستگاه‌های اجرایی کاملاً غایب بود. اما در کل این مستند این حسن بزرگ را داشت که مسئله غیاب هامون وزندگی روزمره مردم سیستان را در افکار عمومی مطرح کرد.
