نشست تخصصی «امکان پذیری شناسایی صفات غالب فرهنگی جامعه ایرانی» روز چهارشنبه یکم مهر 94 با حضور دکتر ابراهیم حاجیانی، و به همت پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات و با همکاری گروه جامعه شناسی اخلاق انجمن جامعه شناسی ایران برگزار شد.
در ابتدای این نشست غلامرضا مقدم، مدیر گروه اخلاق، با اشاره به اینکه این نشست در چارچوب سلسله نشست های بررسی و نقد فرهنگ و منش ایرانی برگزار می شود، گفت: مطالعات متعددی با هدف شناسایی و معرفی خلقیات برجسته ایرانی توسط محققان حوزه های مختلف با رویکردهای روشی و نظری مختلف اعم از ادبی، تاریخی، روانشناسی و جامعه شناسی انجام گرفته است. هر یک از این تحقیقات تصویری متفاوت از جامعه ایرانی ارائه داده اند که به زعم منتقدان، چنین مطالعاتی از ضعف های روشی و نظری قابل توجهی برخوردارند، بطوریکه عدم توجه به آنها، منجر به ارائه تحلیل های تقلیل گرایانه و ذات انگارانه از فرهنگ و منش ایرانی از سوی این محققان شده است. در این نشست دکتر ابراهیم حاجیانی نگاهی به این گونه محدودیت های روشی و نظری در مطالعات مربوط به شناسایی خلقیات ایرانی خواهند داشت.
در ادامه ابراهیم حاجیانی، در بیان امکان پذیری شناسایی خلقیات یا صفات غالب فرهنگی جامعه ایرانی، گفت: شناسایی خلقیات و بیان شاخص‌ها و صفات رفتاری جامعه ایرانی، ابهامی دارد که یک جامعه شناس به روشنی نمی‌تواند آن را دریابد، در حالی که در دیگر موضوعات از جمله اقتصاد، اقتصاددانان، شاخص‌های روشنی از وضع اقتصادی جامعه دارند و می توانند تصویر کلی از آن ارائه کنند.
وی با طرح این سؤال که آیا سنجش ویژگی های فرهنگی در کلان جامعه به عنوان یک ابزار مفهومی، امکان‌پذیر است؟ گفت: معمولاً تصویرهای ویژگی‌ها و صفات اخلاقی جامعه ایرانی را گردشگران، سفیران، تاجران و سفرنامه نویسان خارجی، ساخته و پرداخته اند. از این رو خبرگان جامعه و کسانی که سعی می‌کنند با وضع فرهنگی جامعه فاصله بگیرند و از آن آشنایی زدایی کنند، می توانند به شناسایی خلقیات جامعه بپردازند.
دکتر حاجیانی در نقد ویژگی های ارائه شده در خصوص خلقیات جامعه ایرانی، گفت: به طور کلی در بسیاری از صفات ارائه شده برای جامعه ایرانی، اجماع کمتری وجود دارد و گاهی هم این برداشت ها عجولانه و واکنشی نسبت به نامردمی ها و نامرادی هایی است که با آن برخورد شده است. وی در ادامه افزود: وقتی از صفات ایرانیان سخن می‌گوییم، باید به صفاتی در مقایسه با صفات دیگر ملت‌ها، بپردازیم، در حالی که بسیاری از صفاتی که به عنوان ویژگی جامعه ایرانی مطرح می‌شود، جنبه روان شناسی، سیاسی و فرهنگی دارد و آن را در دیگر ملت ها نیز می‌توان یافت.
این جامعه شناس در معرفی روش های مطالعاتی این حوزه گفت: گاهی شناسایی خلقیات جامعه ایران، از طریق تصویری است که جامعه در ادوار مختلف از جمله: انقلاب اسلامی، جنگ تحمیلی، حوادث دهه سی و … از خود بر جای گذاشته است؛ روش دیگر، در مطالعات مردم شناسی است که مبتنی بر بصیرت های فردی و مطالعات مردم شناسی است؛ روش دیگر استفاده از روش های افکارسنجی است که در طرح هایی چون سنجش ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان، با روش های کمی، آماری و اثباتی، شاهد آن هستیم.
ابراهیم حاجیانی در نقد روش های موجود گفت: معمولاً در همه این جمع بندی ها، به مسئله تنوع در جامعه، از نظر جنسی، قومی و فرهنگی، توجه نشده است و در برخی موارد، ویژگی های دولت را برای جامعه در نظر می گیریم. نکته دیگر در جامعه امروز، تأثیرپذیری جامعه از مدرنیته است که در نتیجه آن ویژگی های اصیل جامعه سنتی دچار ضعف شده و به راحتی نمی توان جامعه ایران را حتی از جامعه اروپا جدا کرد.
وی در پایان گفت: باید سعی کرد از ابزار تحلیلی دیگری مانند سبک زندگی استفاده شود که به وسیله آن، راحت تر و دقیق تر می‌توان به شناسایی خلقیات جامعه ایرانی پرداخت.
