رشد روز افزون و محبوبیت بالای شبکه‌های اجتماعی مجازی در بین کاربران محققان را واداشته تا تحقیقات زیادی در این حوزه انجام دهند. اما امروزه و در کنار این رشد، سؤالی که ذهن برخی را به خود مشغول کرده است، آینده این شبکه‌هاست؟ براستی شبکه‌های اجتماعی مجازی به کجا می‌روند؟ برای رشد و توسعۀ آنها چه حدّی می‌توان متصور بود؟ آیا این شبکه‌ها کم‌کم محو شده و جای خود را به امکانات جدیدتر خواهند داد یا نه، با تغییر خود، کماکان محبوبیت خود را حفظ خواهند کرد؟
در این مقاله، ابتدا نگاهی به تاریخچه این شبکه‌ها و ویژگی‌های آنها انداخته و سپس انتقادهای مطرح شده در مورد این شبکه‌ها را برخواهم شمرد و نهایتاً نگاهی خواهم داشت به مباحثی که دربارۀ آیندۀ این شبکه‌ها انجام شده است.
شبکه‌های اجتماعی مجازی (SNSs) از زمان پیدایش خود مورد بحث بوده‌اند، چرا که این شبکه‌ها با قابلیت‌های فراوانی که دارند، تعداد زیادی از کاربران را به سوی خود جذب کرده‌اند. این شبکه‌ها انواع مختلف دارند. برخی از آنها بر پایه علایق شغلی شکل می‌گیرند (مانند linkedin. com)، برخی دیگر بر اساس روابط عاطفی (مانند Frindster. com) و برخی نیز بر اساس روابط بین دانشجویان (مانند Facebook.com در اوایل کار خود) (الیسون و دیگران، 2007). این شبکه‌ها با امکاناتی که در اختیار اعضای خود قرار می‌دهند، آنها را قادر می‌سازند تا حجم وسیعی از ارتباطات را تجربه کنند. اعضا، در این شبکه‌ها می‌توانند برای دوستان خود پیام بگذارند، لینک، ویدئو، فایل صوتی و… به اشتراک بگذارند، با دیگران وارد مباحثه شوند، در مورد نظرات آنها ابراز عقیده کنند و… .
شبکه‌های اجتماعی، عمر چندان طولانی‌ای ندارند، اوّلین شبکۀ اجتماعی مجازی با آدرس sixdegrees. com در سال 1997 آغاز به کار کرد (سالاوی و دیگران، 2008) و پس از آن تعداد این شبکه‌ها افزایش روز افزونی داشته است، به طوری که در حال حاضر، تعداد زیادی شبکۀ اجتماعی در فضای اینترنت وجود دارد. دانشنامه ویکی پدیا لیستی از 204 سایت شبکۀ اجتماعی ارائه کرده است (ویکی پدیا، 2011) که نشان دهنده تعداد بالا و تنوع این شبکه‌هاست. همچنین در حال حاضر تعداد زیادی از افراد از این سایت‌ها استفاده می‌کنند. مرکز پژوهش‌های کاربردی در کلرادو، در پژوهشی درمورد شبکه‌های اجتماعی مجازی به این نتیجه رسیده است که 85. 2 درصد از مشارکت‌کنندگان در تحقیق از حداقل یک سایت شبکۀ اجتماعی استفاده می‌کنند (سالاوی و دیگران، 2008) که قطعاً این تعداد، از آن زمان تا کنون بیش‌تر نیز شده است. تمام این آمار، نشان‌دهندۀ اهمیت شبکه‌های اجتماعی مجازی است. این شبکه‌ها محیطی مناسب برای ارتباطات اجتماعی اعضا فراهم می‌کنند.
شبکه‌های اجتماعی مجازی این کار را از چند طریق انجام می‌دهند. آنها:
1ـ افراد را قادر می‌سازند تا شبکه‌های وسیع‌تری را مدیریت کنند که شامل افرادی است که قبلاً با آنها در ارتباط نبوده‌اند و بنابراین، توانایی آنها در ایجاد و استفاده از روابط اجتماعی را افزایش می‌دهند.
2ـ این شبکه‌ها، اطلاعاتی در مورد افرادی که با آنها در زندگی روزمره‌مان آشناییم و اغلب به صورت تصادفی آنها را می‌بینیم، می‌دهند. این اطلاعات می‌توانند به عنوان یک تسهیل‌کننده اجتماعی عمل کنند و انواع جدیدی از تعاملات را به وجود آورند که ممکن است این تعاملات جدید، اثرات مثبتی بر جامعه و فرد بگذارند
3ـ این سایت‌ها، راه‌های جدیدی برای ارتباط با دیگر افراد بر پایه علایق، مسائل و یا تجربیات مشترک در اختیار اعضاء قرار می‌دهند. (سالاوی و دیگران، 2008)
اما در کنار محبوبیت و قبول عام سایت‌های شبکۀ اجتماعی، انتقادهایی نیز بر این شبکه‌ها وارد و گمانه‌زنی‌هایی در مورد آینده این شبکه‌ها انجام شده است. کینسلا و دیگران (2009) با بررسی ویژگی‌های وب 2 (وب اجتماعی) به این نتیجه رسیده‌اند که در آینده اینترنت به سمت وب معنایی خواهد رفت و شبکه‌های اجتماعی مجازی نیز ناگزیر به این سمت خواهند رفت. آنها به نقل از برنرز ـ لی و دیگران «وب‌معنایی» را این گونه تعریف می‌کنند: «توسعه‌ای از وب فعلی که در آن، اطلاعات، معنی تعریف‌شده‌ای خواهند یافت و کامپیوترها و افراد قادر خواهند بود به شیوه‌ای بهتر با یکدیگر همکاری کنند».
کینسلا و دیگران (همان و همچنین برسلین، 2009) وب معنایی را راه حل برخی از مشکلاتی که در حال حاضر شبکه‌های اجتماعی مجازی با آنها رو به رو هستند، می‌دانند. آنها نحوۀ پیشرفت اینترنت از وب اوّلیه و به وب 2 و وب معنایی را این گونه نشان می‌دهند:
به اعتقاد کینسلا و دیگران (همان) شبکه‌های اجتماعی مجازی در حال حاضر با دو مشکل رو به رو هستند: اوّل این که این شبکه‌ها از یکدیگر جدا و منفک‌اند و کاربر برای ورود به هر شبکه بایستی فرایند ثبت نام برای آن شبکه را مجدداً طی کند و دوم این که کاربرد اوّلیه (و تنها کاربرد آنها احتمالاً) وصل کردن چیزها به یکدیگر است. در واقع، برخی از این سایت‌ها مانند یک دفترچه آدرس ارتقاءیافته عمل می‌کنند و این کار، اگر چه برای مکان‌یابی و ارتباط با افراد مناسب است، اما احتمالاً جذابیت کمی برای مراجعات بعدی ایجاد می‌کند و کم‌کم خسته‌کننده می‌شود. «سپا» (2008) نیز این دو مورد را به عنوان چالش‌های فراروی شبکه‌های اجتماعی مجازی برشمرده و علاوه بر این دو، مشکلات امنیتی را نیز خاطر نشان کرده است. وی معتقد است که اطلاعات شخصی کاربر که در شبکه‌های اجتماعی ذخیره می‌شوند، می‌تواند به دیگران فروخته شود و یا برای اذیت کردن کاربر مورد استفاده قرار بگیرد. وی همچنین دزدی هویت را به عنوان یکی از جنبه‌های این نگرانی‌ها برمی‌شمرد. سپا در مورد آینده شبکه‌های اجتماعی مجازی و راهی که باید بروند، نظریه‌پردازی می‌کند که البته با توجه به زمان انتشار مقاله وی (یعنی سال 2008) برخی از پیشگویی‌های وی تحقق پیدا کرده‌اند؛ یکی از این موارد، پیشنهاد وی در مورد قابلیت دسترسی به SNSs روی گوشی‌های تلفن همراه است. وی می‌گوید از آن جا که اغلب کاربران SNSs بسیار فعال هستند، باید راهی پیدا کرد که نیازی نباشد لزوماً با استفاده از کامپیوتر به این شبکه‌ها وارد شوند. وی همچنین پیشنهاد می‌کند که SNSs بایستی قابلیت شخصی‌سازی پیدا کنند؛ چرا که کاربران در حال حاضر هنوز احساس می‌کند به شبکه‌های جدیدی برای رفع نیازهای خود نیاز دارند و اگر این قابلیت برای آنها وجود داشته باشد، هر کاربر می‌تواند شبکۀ خود را بسازد و از شبکه‌های جدید بی‌نیاز شود. پیشنهاد دیگر سپا لزوم هوشمندتر شدن SNSs است. وی می‌گوید که در حال حاضر، کاربر، بایستی خود تمام اطلاعات نمایه‌اش را وارد کند اما با هوشمندتر شدن SNSs، دیگر نیازی به این کار نخواهد بود و خود شبکه، با توجه به اقدامات کاربر علایق و دوستان وی را شناسایی و به صورت خودکار به نمایه وی اضافه خواهد کرد. با دقت در پیشنهادهای سپا می‌بینیم که شبکه‌های اجتماعی مجازی، در حال حاضر در همان مسیری که وی ترسیم کرده است، حرکت می‌کنند. دیگر پیشنهاد سپا که در حال حاضر در SNSs اجرا شده است، ترکیب SNSs با دیگر کاربردهای اینترنت مانند ایمیل، بلاگ، اشتراک‌گذاری و… است. سپا در سال 2008 همچنین پیش‌بینی کرده بود که شرکت‌های بزرگ اینترنتی مانند «یاهو» و «گوگل» نیز به سمت ایجاد شبکه‌های اجتماعی خود حرکت خواهند کرد؛ چرا که با این کار، امکان ارتباط بین کاربران خود را ایجاد کرده و همچنین از این بازار بزرگ بی‌نصیب نمی‌مانند و این اتفاق نیز با تأسیس «گوگل پلاس» و پیش‌تر «یاهو 360» رخ داد.
در این مقاله، ابتدا نگاهی به تاریخچه این شبکه‌ها و ویژگی‌های آنها انداخته و سپس انتقادهای مطرح شده در مورد این شبکه‌ها را برخواهم شمرد و نهایتاً نگاهی خواهم داشت به مباحثی که دربارۀ آیندۀ این شبکه‌ها انجام شده است.
شبکه‌های اجتماعی مجازی (SNSs) از زمان پیدایش خود مورد بحث بوده‌اند، چرا که این شبکه‌ها با قابلیت‌های فراوانی که دارند، تعداد زیادی از کاربران را به سوی خود جذب کرده‌اند. این شبکه‌ها انواع مختلف دارند. برخی از آنها بر پایه علایق شغلی شکل می‌گیرند (مانند linkedin. com)، برخی دیگر بر اساس روابط عاطفی (مانند Frindster. com) و برخی نیز بر اساس روابط بین دانشجویان (مانند Facebook.com در اوایل کار خود) (الیسون و دیگران، 2007). این شبکه‌ها با امکاناتی که در اختیار اعضای خود قرار می‌دهند، آنها را قادر می‌سازند تا حجم وسیعی از ارتباطات را تجربه کنند. اعضا، در این شبکه‌ها می‌توانند برای دوستان خود پیام بگذارند، لینک، ویدئو، فایل صوتی و… به اشتراک بگذارند، با دیگران وارد مباحثه شوند، در مورد نظرات آنها ابراز عقیده کنند و… .
شبکه‌های اجتماعی، عمر چندان طولانی‌ای ندارند، اوّلین شبکۀ اجتماعی مجازی با آدرس sixdegrees. com در سال 1997 آغاز به کار کرد (سالاوی و دیگران، 2008) و پس از آن تعداد این شبکه‌ها افزایش روز افزونی داشته است، به طوری که در حال حاضر، تعداد زیادی شبکۀ اجتماعی در فضای اینترنت وجود دارد. دانشنامه ویکی پدیا لیستی از 204 سایت شبکۀ اجتماعی ارائه کرده است (ویکی پدیا، 2011) که نشان دهنده تعداد بالا و تنوع این شبکه‌هاست. همچنین در حال حاضر تعداد زیادی از افراد از این سایت‌ها استفاده می‌کنند. مرکز پژوهش‌های کاربردی در کلرادو، در پژوهشی درمورد شبکه‌های اجتماعی مجازی به این نتیجه رسیده است که 85. 2 درصد از مشارکت‌کنندگان در تحقیق از حداقل یک سایت شبکۀ اجتماعی استفاده می‌کنند (سالاوی و دیگران، 2008) که قطعاً این تعداد، از آن زمان تا کنون بیش‌تر نیز شده است. تمام این آمار، نشان‌دهندۀ اهمیت شبکه‌های اجتماعی مجازی است. این شبکه‌ها محیطی مناسب برای ارتباطات اجتماعی اعضا فراهم می‌کنند.
شبکه‌های اجتماعی مجازی این کار را از چند طریق انجام می‌دهند. آنها:
1ـ افراد را قادر می‌سازند تا شبکه‌های وسیع‌تری را مدیریت کنند که شامل افرادی است که قبلاً با آنها در ارتباط نبوده‌اند و بنابراین، توانایی آنها در ایجاد و استفاده از روابط اجتماعی را افزایش می‌دهند.
2ـ این شبکه‌ها، اطلاعاتی در مورد افرادی که با آنها در زندگی روزمره‌مان آشناییم و اغلب به صورت تصادفی آنها را می‌بینیم، می‌دهند. این اطلاعات می‌توانند به عنوان یک تسهیل‌کننده اجتماعی عمل کنند و انواع جدیدی از تعاملات را به وجود آورند که ممکن است این تعاملات جدید، اثرات مثبتی بر جامعه و فرد بگذارند
3ـ این سایت‌ها، راه‌های جدیدی برای ارتباط با دیگر افراد بر پایه علایق، مسائل و یا تجربیات مشترک در اختیار اعضاء قرار می‌دهند. (سالاوی و دیگران، 2008)
اما در کنار محبوبیت و قبول عام سایت‌های شبکۀ اجتماعی، انتقادهایی نیز بر این شبکه‌ها وارد و گمانه‌زنی‌هایی در مورد آینده این شبکه‌ها انجام شده است. کینسلا و دیگران (2009) با بررسی ویژگی‌های وب 2 (وب اجتماعی) به این نتیجه رسیده‌اند که در آینده اینترنت به سمت وب معنایی خواهد رفت و شبکه‌های اجتماعی مجازی نیز ناگزیر به این سمت خواهند رفت. آنها به نقل از برنرز ـ لی و دیگران «وب‌معنایی» را این گونه تعریف می‌کنند: «توسعه‌ای از وب فعلی که در آن، اطلاعات، معنی تعریف‌شده‌ای خواهند یافت و کامپیوترها و افراد قادر خواهند بود به شیوه‌ای بهتر با یکدیگر همکاری کنند».
کینسلا و دیگران (همان و همچنین برسلین، 2009) وب معنایی را راه حل برخی از مشکلاتی که در حال حاضر شبکه‌های اجتماعی مجازی با آنها رو به رو هستند، می‌دانند. آنها نحوۀ پیشرفت اینترنت از وب اوّلیه و به وب 2 و وب معنایی را این گونه نشان می‌دهند:
به اعتقاد کینسلا و دیگران (همان) شبکه‌های اجتماعی مجازی در حال حاضر با دو مشکل رو به رو هستند: اوّل این که این شبکه‌ها از یکدیگر جدا و منفک‌اند و کاربر برای ورود به هر شبکه بایستی فرایند ثبت نام برای آن شبکه را مجدداً طی کند و دوم این که کاربرد اوّلیه (و تنها کاربرد آنها احتمالاً) وصل کردن چیزها به یکدیگر است. در واقع، برخی از این سایت‌ها مانند یک دفترچه آدرس ارتقاءیافته عمل می‌کنند و این کار، اگر چه برای مکان‌یابی و ارتباط با افراد مناسب است، اما احتمالاً جذابیت کمی برای مراجعات بعدی ایجاد می‌کند و کم‌کم خسته‌کننده می‌شود. «سپا» (2008) نیز این دو مورد را به عنوان چالش‌های فراروی شبکه‌های اجتماعی مجازی برشمرده و علاوه بر این دو، مشکلات امنیتی را نیز خاطر نشان کرده است. وی معتقد است که اطلاعات شخصی کاربر که در شبکه‌های اجتماعی ذخیره می‌شوند، می‌تواند به دیگران فروخته شود و یا برای اذیت کردن کاربر مورد استفاده قرار بگیرد. وی همچنین دزدی هویت را به عنوان یکی از جنبه‌های این نگرانی‌ها برمی‌شمرد. سپا در مورد آینده شبکه‌های اجتماعی مجازی و راهی که باید بروند، نظریه‌پردازی می‌کند که البته با توجه به زمان انتشار مقاله وی (یعنی سال 2008) برخی از پیشگویی‌های وی تحقق پیدا کرده‌اند؛ یکی از این موارد، پیشنهاد وی در مورد قابلیت دسترسی به SNSs روی گوشی‌های تلفن همراه است. وی می‌گوید از آن جا که اغلب کاربران SNSs بسیار فعال هستند، باید راهی پیدا کرد که نیازی نباشد لزوماً با استفاده از کامپیوتر به این شبکه‌ها وارد شوند. وی همچنین پیشنهاد می‌کند که SNSs بایستی قابلیت شخصی‌سازی پیدا کنند؛ چرا که کاربران در حال حاضر هنوز احساس می‌کند به شبکه‌های جدیدی برای رفع نیازهای خود نیاز دارند و اگر این قابلیت برای آنها وجود داشته باشد، هر کاربر می‌تواند شبکۀ خود را بسازد و از شبکه‌های جدید بی‌نیاز شود. پیشنهاد دیگر سپا لزوم هوشمندتر شدن SNSs است. وی می‌گوید که در حال حاضر، کاربر، بایستی خود تمام اطلاعات نمایه‌اش را وارد کند اما با هوشمندتر شدن SNSs، دیگر نیازی به این کار نخواهد بود و خود شبکه، با توجه به اقدامات کاربر علایق و دوستان وی را شناسایی و به صورت خودکار به نمایه وی اضافه خواهد کرد. با دقت در پیشنهادهای سپا می‌بینیم که شبکه‌های اجتماعی مجازی، در حال حاضر در همان مسیری که وی ترسیم کرده است، حرکت می‌کنند. دیگر پیشنهاد سپا که در حال حاضر در SNSs اجرا شده است، ترکیب SNSs با دیگر کاربردهای اینترنت مانند ایمیل، بلاگ، اشتراک‌گذاری و… است. سپا در سال 2008 همچنین پیش‌بینی کرده بود که شرکت‌های بزرگ اینترنتی مانند «یاهو» و «گوگل» نیز به سمت ایجاد شبکه‌های اجتماعی خود حرکت خواهند کرد؛ چرا که با این کار، امکان ارتباط بین کاربران خود را ایجاد کرده و همچنین از این بازار بزرگ بی‌نصیب نمی‌مانند و این اتفاق نیز با تأسیس «گوگل پلاس» و پیش‌تر «یاهو 360» رخ داد.
