گزارش اولین نشست کرسی نظریه‌پردازی فناوری

در اولین نشست کرسی نظریه‌پردازی فناوری مطرح شد؛

ایجاد تغییرات گسترده در عرصه سیاست خارجی توسط هوش مصنوعی/ توانایی هوش مصنوعی در دور زدن محدودیت‌های تصمیم‌گیران انسانی

اولین نشست از سلسله نشست‌های کرسی نظریه‌پردازی فناوری با عنوان «دیپلماسی هوش مصنوعی؛ گذار به نسل جدید دیپلماسی» روز دوشنبه 30 اسفندماه 1402 به همت انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات به صورت مجازی برگزار شد.

در ابتدای این نشست دکتر عباس قنبری باغستان، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و دبیر نشست، ضمن خوشامدگویی به حاضرین، مقدمه‌ای در خصوص نشست‌های کرسی نظریه‌پردازی فناوری ارائه کرد و گفت: انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات به عنوان یک انجمن ملی ذیل وزارت علوم فعالیت می‌کند و در راستای مأموریت‌های ملی، علمی و اجتماعی خود، علاوه بر پدیده‌های علمی و پژوهشی و تحولات روز، بحث فناوری و اثرات آن در جامعه را رصد کرده و هر ساله کرسی‌های نظریه‌پردازی فناوری را با یک موضوع خاص انتخاب می‌کند که موضوع انتخابی امسال، هوش مصنوعی است. دیپلماسی هوش مصنوعی، هوش مصنوعی و مسئولیت اجتماعی، هوش مصنوعی و ارتقاء بهره‌وری در سازمان‌های ایرانی از جمله موضوعات کرسی نظریه‌پردازی فناوری سال جاری خواهد بود.

در ادامه دکتر اعظم ملایی، پژوهشگر روابط بین‌الملل و نویسنده کتاب «دیپلماسی هوش مصنوعی، چالش‌ها و فرصت‌های جمهوری اسلامی ایران» ضمن خوشامدگویی و تشکر از برگزاری این جلسه، درخصوص گذار از دیپلماسی سایبری به دیپلماسی هوش مصنوعی گفت: بحث سایبر دیپلماسی یا دیپلماسی عمومی سابقه طولانی ندارد. در واقع پیشرفت فناوري و امکان‌پذیر شدن تبادل اطلاعات و برقراري ارتباط از طریق اینترنت، منجر به شکل‌گیري شاخه‌اي مهم از دیپلماسی عمومی موسوم به «سایبر دیپلماسی» یا «دیپلماسی دیجیتال» شد و گسترش ﻓﻮق‌اﻟﻌﺎده وﺳﺎﯾﻞ ارﺗﺒﺎط جمعی و ﺗﺒﺎدل بیﺣﺪوﻣﺮز اﻃﻼﻋﺎت و ﻇﻬﻮر اَﺑﺮ کامپیوترﻫﺎ و ﻣﺎﻫﻮارهﻫﺎ، دادهﻫﺎ و کلان‌داده‌ها را ﺑﻪﺻﻮرت ﺳﺮﺳﺎم‌آور ﺑﻪ ﺣﻮزهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ کشاند.

نویسنده کتاب دیپلماسی هوش مصنوعی، چالش‌ها و فرصت‌های جمهوری اسلامی ایران ادامه داد: شکل‌گیری کلان داده‌‌ها باعث شد که الگوریتم‌‌ها و هوش مصنوعی بار دیگر در مرکز توجه قرار بگیرند. به عبارت دیگر، از الگوریتم‌‌ها برای درک و معنادار کردن کلان‌داده‌‌ها استفاده می‌شود و این امر به نوبه خود توسعه و ارتقای هوش مصنوعی را امکان‌پذیر می‌کند. بنابراین دیپلماسی هوش مصنوعی از درون پیشرفت‌های دیپلماسی سایبری ایجاد شد و دلیل آن کلان‌داده‌هایی بود که از طریق ابزارهای جدید ارتباطی شکل گرفته بودند.

وی درک مفاهیم الگوریتم، کارکرد الگوریتم‌ها و رابطه الگوریتم‌ها و هوش مصنوعی را برای معرفی نسل جدید دیپلماسی هوش مصنوعی و کارکرد آن ضروری دانست و تصریح کرد: دیپلماسی هوش مصنوعی به معنای استفاده از هوش مصنوعی برای تأثیرگذاری بر روابط خارجی یک کشور در فضای آنلاین است. هوش مصنوعی می‌تواند تغییرات گسترده‌ای در عرصه سیاست خارجی ایجاد کند؛ چراکه می‌تواند ابزار‌های دیپلماتیک، موضوع دیپلماتیک و محیط دیپلماسی را تحت تأثیر قرار دهد.

دکتر ملایی چهار قابلیت دانش اعلامی، دانش غایت‌شناسی، دانش رویه‌ای و دانش موقعیتی را از قابلیت‌های هوش مصنوعی برای کمک به دیپلمات‌ها عنوان کرد و افزود: دانش اعلامی به معنای جمع‌آوری، تجمیع و ذخیره اطلاعات در مورد مواضع طرف‌های مختلف مذاکره؛ دانش غایت‌شناسی به معنای تشخیص هدف، نیات یا منافع استفاده از دانش اعلامی، رویه‌ای یا موقعیتی؛ دانش رویه‌ای به معنای اعمال معیارهای خاص برای بازیابی اطلاعات ورودی مربوطه و دانش موقعیتی به معنای تشخیص شرایط مناسب برای استفاده از دانش اعلامی و رویه‌ای به منظور موفقیت در مذاکرات است.

محقق و پژوهشگر روابط بین‌الملل با ذکر این نکته که هیچ کشوری به طور رسمی از ربات‌های دیپلمات استفاده نمی‌کند، یادآور شد: ربات‌های دیپلمات وظایف مختلفی را به عهده گرفتند. ربات‌ها می‌توانند به عنوان دستیار‌‌‌‌ برای انجام یک کار خاص تصمیم‌گیرنده باشند؛ به عنوان منتقد کارهای تمام شده را مرور ‌کنند و در مورد جنبه‌هایی مانند دقت، ثبات و کامل بودن و … نظر ‌دهند و یا به عنوان مشاور براساس اطلاعات داده شده، مشاوره ارائه ‌دهند.

دکتر ملایی طراحی سیستم شبیه‌سازی محیط ژئوپلیتیک و پلتفرم پیش‌بینی توسط کشور چین؛ پیش‌بینی حمله روسیه به اوکراین توسط هوش مصنوعی در شرکت Rhombus Power واقع در سیلیکون‌ولی، استفاده تیم‌‌های آزمایشگاه ملی لوس آلاموس از هوش مصنوعی برای شناسایی نشانه‌هایی از آزمایش‌‌های انفجاری هسته‌ای با تکیه بر داده‌‌های شبکه‌‌های حسگر بین‌المللی و استفاده دانشگاه استنفورد از تصاویر مکانی منبع باز برای نظارت بر فعالیت تأسیسات هسته‌ای ایران در نطنز توسط کشور آمریکا و طراحی یک هوش مصنوعی برای پیش‌بینی تصمیمات مقامات ارشد براساس زبان بدن و حالات چهره توسط کشور ژاپن را از جمله نمونه‌های کاربرد هوش مصنوعی در سیاست خارجی عنوان کرد.

نویسنده کتاب دیپلماسی هوش مصنوعی، چالش‌ها و فرصت‌های جمهوری اسلامی ایران خاطرنشان کرد: هر دیپلماتی که بخواهد در مورد مسائل تصمیم‌گیری کند، باید مراحل تجزیه و تحلیل توصیفی (چه اتفاقی افتاده است؟)، تجزیه و تحلیل تشخیصی (چرا این اتفاق افتاده است؟)، تجزیه و تحلیل پیش‌بینی‌کننده (چه پیامدها و نتایجی دارد؟) و تجزیه و تحلیل تجویزی (چه تصمیماتی باید اتخاذ شود؟) را پشت سر بگذارد. هوش مصنوعی نیز می‌تواند برای کمک به دیپلمات‌ها از روش‌های فوق استفاده کند.

وی ادامه داد: بر این اساس هوش مصنوعی در مرحله تجزیه و تحلیل توصیفی به داده‌کاوی، کشف داده‌‌ها و تکنیک‌های تحلیلی؛ در مرحله تجزیه و تحلیل تشخیصی به تجزیه و تحلیل شبکه‌ای، خوشه‌ای و معنایی؛ در تجزیه و تحلیل پیش‌بینی‌‌کننده به مدل‌سازی پیش‌بینی‌کننده و آمار چند متغیره و در مرحله تجزیه و تحلیل تجویزی به شبیه‌سازی و پردازش پیچیده رویداد می‌پردازد.

دکتر اعظم ملایی با اشاره به مسئله پیش‌بینی حمله روسیه به اوکراین توسط هوش مصنوعی گفت: هوش مصنوعی شرکت رامبوس پاور در گام اول به بررسی تصاویر ماهواره‌ای، تحرکات نظامی، مخارج افسران روسی، میزان تجهیزات منتقل شده به مرزها پرداخت. در گام دوم داده‌های فوق را تحلیل کرد و به الگوهای مخارج افسران، جا‌به‌جایی تجهیزات و تجهیز سایت‌های موشکی و الگوهای تاریخی وضعیت دست یافت. بنابراین هوش مصنوعی براساس الگوهای استخراج شده از داده‌ها به مسئولان رامبوس پاور اعلام کرد که جنگ در راه است و روسیه تا چهارماه دیگر به اوکراین حمله می‌کند. در گام بعدی هوش مصنوعی به تجویز راهکار پرداخت و مطرح کرد که دولت آمریکا باید برای مواجهه با جنگ آماده باشد و با دولت‌های اروپایی برای اتخاذ سیاست مشترک و مناسب تبادل نظر کند. در نهایت دولت بایدن در کمال ناباوری اطلاعات طبقه‌بندی شده درباره جنگ روسیه را منتشر و برای پایتخت‌های اروپایی ارسال کرد.

محقق و پژوهشگر روابط بین‌الملل یادآور شد: از مجموعه مطالب ذکر شده به این نتیجه می‌رسیم که هوش مصنوعی دارای قابلیت‌هایی است که می‌تواند محدودیت‌های تصمیم‌گیران انسانی را دور بزند و فراتر از آن عمل کند. به عبارت دیگر هوش مصنوعی با داده‌کاوی در زمان بسیار کوتاه؛ کسب اطلاع از منابع مختلف، کشف روابط پنهان بین متغیر‌ها و عمیق‌تر شدن در لایه‌های متعدد داده‌‌ها؛ تکیه بر آمار، داده‌ها و الگوها و ارائه پیشنهاد بدون استرس، فشار و ترس از تنبیه و توبیخ و محدود نبودن به ساختارهای فرهنگ سازمانی ‌می‌تواند محدودیت‌های انسانی را جبران کند.

نویسنده کتاب دیپلماسی هوش مصنوعی، چالش‌ها و فرصت‌های جمهوری اسلامی ایران در پایان به بررسی چالش‌های دیپلماسی هوش مصنوعی پرداخت و گفت: هر فناوری در کنار فرصت‌هایی که با خود به همراه می‌آورد، چالش‌هایی را نیز ایجاد می‌کند. هوش مصنوعی در تصمیمات نیمه‌ساختاریافته و بدون ساختار کارایی چندانی ندارند. همچنین الگوریتم‌‌هایی که تجزیه و تحلیل کلان داده‌‌ها را انجام می‌دهند، به صورت آنلاین هستند و خطر حملات سایبری وجود دارد. علاوه بر آن هوش مصنوعی مسئول پیامدهای ناشی از تصمیماتش نیست و در نهایت الگوریتم‌های هوش مصنوعی می‌تواند جهت‌دار و تبعیض‌آمیز باشد.

لازم به یادآوری است که در پایان این نشست و در بخش پرسش و پاسخ نیز، دکتر اعظم ملایی به سئوالات اعضای حاضر در نشست در خصوص چشم انداز آتی استفاده از هوش مصنوعی در سیاست خارجی، میزان پذیرش و استفاده از هوش مصنوعی در دستگاه دیپلماسی خارجی کشور، و …. پاسخ داد.

تهیه و تنظیم: مینا راستی، دانشجوی دکتری ارتباطات دانشگاه تهران.