رئیس انجمن جامعهشناسی ایران در نشست «دولت، ملت و رسانه» گفت: متأسفانه صداوسیما از ظرفیتهای خود برای طرد اجتماعی و ایجاد شکاف استفاده میکند. رسانه باید با نمایش گروههای مرجع الگوی جامعهپذیری برای جوانان را ارائه کند ولی گروههای مرجع جایی در رسانهی ملی ندارند و بازنمایی نمیشوند.
رسانهها کارکرد مصرفی و اقتصادی پیدا کردهاند
به گزارش شفقنا رسانه، محمدامین قانعیراد در این نشست گفت: رسانهها کارکردهای مختلفی دارند ولی امروز بیشتر کارکرد آنها در بحث اقتصادی خلاصه شده است. رسانهی امروز با مجموعهای از تبلیغات و برنامههایی برای اوقات فراغت شهروندان به نوعی در خدمت بازار مصرف قرار گرفته است. رسانهها به عنصر ضروری در مصرف تبدیل شدهاند.
قانعیراد گفت: کارکرد دیگر رسانهها تحتالشعاع قرار گرفته است که یکی از از این کارکردها ساخت دولت- ملت یا ملت دولت است. ساخت دولت- ملت کارکردی سیاسی است که دارای ابعاد اجتماعی- فرهنگی نیز است و میتوان در پرتوی جامعه شناسی سیاسی نیز مورد بررسی قرار داد. عدهای معتقدند رسانهها در خدمت پروپاگاندای دولتی است و پیامهای دولتی را برای تحکیم قدرت منتقل میکند و بررسی تاریخ تلگراف، رادیو و تلویزیون نیز این را نشان میدهد که این رسانهها برای ساختن مردمی مطیع و تحکیم قدرتها ایجاد شده بودند. از طرف دیگر روزنامهها راداریم که بیشتر روشنفکری، به نوعی مردمی و کانالی برای نفس کشیدن جامعه مدنی بوده است.
ساخت دولت ملت کارکرد رسانه است
او ادامه داد: رسانه سه کارکرد مهم دارد که عبارتند از ساخت و شکل دادن به دولت، ساخت و شکل دادن به ملت و کارکرد سوم ساخت و شکل دادن به دولت- ملت است. رسانه از طریق کارکرد میانجیگری و برقراری ارتباط میتواند کارکرد خود در قبال ساخت دولت را انجام دهد. رسانه باید گروهها و عناصر مختلف نظام را به هم متصل و مرتبط کند. ولی مشکل این است که رسانه با دولت چندگانه مواجه است. ما هستار (=موجود entity) کلی به نام دولت نداریم و دولت دچار نوعی چندپارگی و شکاف و گسستگی شده است و فاقد سازمان ارگانیک است.
در ایران شاهد دولت چندپاره هستیم
به گزارش شفقنا رسانه، قانعیراد اظهار کرد: بنابراین دولت ایران به عنوان یک واقعیت اندام وار وجود ندارد و مهمترین نشانه آن جدا بودن و عدم همبستگی و ارتباط سه قوه است. هرچند تفکیک و استقلال قوا طبیعی است ولی در عین حال وجود مجموعهای از ارتباطات لازم است و ما متأسفانه نداریم. از طرف دیگر گسستگی کلی دیگری نیز ما را تهدید میکند و ان گسستگی بین حاکمیت و دولت است یعنی بین نهادهای حاکمیتی و نهادهای دولتی گسستگی وجود دارد. ایجاد ارتباط بین قوا وظیفه قانون است ولی وظیفه رسانه نشان دادن این شکافها است. رسانه با ورود به این شکافها و رفع آنها میتواند به رفع وضعیت ملوکالطوایفی سازمانی و بوروکراتیکی که به وجود آمده کمک کند.
رسانهها باید بر شکافها فائق آیند
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران تصریح کرد: منظور از ساخت ملت، ایجاد یک اجتماع ملی است و برای این امر رسانه باید بر شکافهای زبانی، قومی، مذهبی و جنسیتی فائق آید و شکافها را به تفاوتهایی تبدیل کنند که مردم از آنها لذت ببرند. بنابراین رسانه باید بتواند ملت متعامل با هم را ایجاد کند و تنوع زبانی، قومی، مذهبی، فکری ، هنری و روشنفکری را بازنمایی کند که همه این ها ظرفیت های ملی محسوب میشوند. رسانهها باید ملت را به عنوان واقعیت متنوع و متعامل بسازند و طرد اجتماعی در رسانه صورت نگیرد. البته منظور رسانه ملی است چون ظرفیتی که صداوسیما دارد هیچ رسانهی دیگری ندارد و در مقیاسی قرار دارد که میتواند دولت – ملت بسازد.
رسانهای میخواهیم که ظرفیتهای ملی را بازنمایی کند
قانعیراد گفت: متأسفانه صداوسیما از ظرفیتهای خود برای طرد اجتماعی و ایجاد شکاف استفاده میکند. رسانه باید با نمایش گروههای مرجع الگوی جامعهپذیری برای جوانان را ارائه کند ولی گروههای مرجع جایی در رسانهی ملی ندارند و بازنمایی نمیشوند. بنابراین جوان ایرانی هم الگوی خود را از منابع دیگر و رسانههای خارجی دریافت میکند و رسانههایی مثل ماهواره این خلاء را پر میکنند. ما به رسانهای نیاز داریم که ظرفیتهای ملی را بازنمایی کند. صداوسیما چهقدر به بازنمایی روشنفکران و اندیشمندان میپردازد؟ اگر هم پرداخته باشد کاملاً یک طرفه بوده که در نتیجه به طرد اجتماعی منجر شده است و بدون شک بدترین نوع خشونت همین طرد اجتماعی است.
صداوسیما تبدیل به نهاد جریانی شده است
او ادامه داد: رسانهی ملی اگر صدای دولت را به ملت برساند و برعکس صدای ملت را به دولت انتقال دهد، میتواند به فرآیند دولت – ملت سازی منجر شود ولی اکنون شاهد این امر نیستیم. صدایی که اکنون از طریق رسانه از دولت به ملت میرسد منجر به همدلی نمیشود. همچنین رسانه از طریق فضای بیطرفی در مواقع انتخاباتی و از طریق فراهم کردن فضای نقد و انتقاد و تقویت حیات سیاسی جامعه میتواند دولت ملت بسازد که اکنون شاهد این امر هم نیستیم. صداوسیمای ما تبدیل به نهاد جریانی و یک طرفه شده است و چیزی به نام رسانه ملی نداریم در حالی که برای تحقق دولت ملت در وهلهی اول به رسانهی ملی نیاز داریم.
پلیس نمیتواند دولت ملت بسازد
قانعی راد تأکید کرد: رسانه و پلیس دو ابزار مهم برای کنترل مردم هستند و از هر کدام میتوان استفاده کرد. اما وقتی کسی رسانهی ملی را نمیبیند و از ظرفیتهای آن استفاده نمیکند، کنترل به سمت ابزارهای دیگر کشیده میشود. رسانه مهمترین دستگاه ایدئولوژیک دولت است که در برابر قوهی قهریه قرار میگیرد. در ایران دستگاههای ایدئولوژیک از کار افتادهاند و کارکرد خود را از دست دادهاند. رسانه باید به کارکرد خود برگردد و بدون تردید نمیتوان با پلیس دولت – ملت ساخت در حالی که با رسانه میتوان این امر را محقق کرد.
نشست «دولت، ملت و رسانه» از نشستهای تخصصی دومین روز از اولین همایش «بررسی نظری و عملی روابط دولت و ملت: گذشته، حال و آینده» بود که عصر چهارشنبه در دانشکده مدیریت و حسابداری دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد. در این نشست محمدمهدی فرقانی، هادی خانیکی، و محمدجواد غلامرضا کاشی اعضای هیئت علمی دانشگاه علامهطباطبایی و محمدامین قانعی راد رئیس انجمن جامعهشناسی ایران به سخنرانی پرداختند.