شفقنا رسانه: نشست «شبکه‌ها / رسانه‌های اجتماعی: تجربیات ایران و مالزی» موضوع چهارمین نشست از «سمینار بین‌المللی رسانه و ارتباطات؛ تجربیات ایران و مالزی» شد. در این نشست سخنرانان ایرانی و مالزیایی از تجربه‌های کشورهای خود در این زمینه گفتند. بخشی از چکیده‌ی مقاله‌های ارائه شده برای این نشست در ادامه می‌آید.
دسته‌بندی الگوهای نظری پژوهش رسانه اجتماعی
به گزارش شفقنا رسانه، مقاله «تحلیل روند تحقیق درباره‌ی کاربرد و تأثیر رسانه‌های اجتماعی در مالزی» نوشته صالح حسن مدرس دانشگاه پوترا مالزی و نور عتیقا عبدالرحمان بود که توسط صالح حسن ارائه شد. بنا به اطلاعات این مقاله، تعداد رو به افزایش پژوهش‌های ارتباطی حول رسانه‌های اجتماعی نشان می‌دهد که تمایلی برای رشد در این زمینه وجود دارد.
در ادامه این مقاله نوشته است: اگرچه تحقیقات رسانه‌های اجتماعی درباره‌ی کاربران مالزیایی در حال افزایش است؛ اما درک موقعیت نظری و روش‌های تحقیق در مطالعات درباره‌ی رسانه‌های اجتماعی در مالزی با محدودیت روبه‌رو است. این پژوهش گرایش‌های نظری محققان درباره‌ی کاربرد و تاثیر رسانه‌های اجتماعی بر کاربران مالزیایی را از سال 2004 تا سال 2015 مورد بررسی قرار می‌دهد.
در توضیح روش این پژوهش آمده است: مطالعه درباره ی روند تحقیق رسانه‌های اجتماعی در مالزی، با استفاده از تجزیه و تحلیل کمی محتوای مقالات منتشر شده مجلات در مالزی و رساله دکتری انجام شده در دانشگاه‌های مالزی، صورت گرفت. تحلیل محتوا به منظور شناسایی موقعیت نظری و روندهای تحقیق رسانه‌های اجتماعی مرتبط با پژوهش‌هایی حول کاربران مالزیایی، مورد استفاده قرار گرفت.
بنا بر اطلاعات این مقاله، جامعه آماری این پژوهش شامل 79 مقاله درباره‌ی رسانه‌های اجتماعی و کاربران مالزیایی است که از مجلات برگزیده‌ی دانشگاهی در زمینه‌ی ارتباطات، رسانه، علوم اجتماعی و انسانی در مالزی انتخاب شده‌اند و از لحاظ محتوایی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته‌اند. تعداد 12 رساله دکتری هم از دانشگاه‌های مالزی مرتبط با رسانه‌های اجتماعی مورد تحلیل محتوا قرار گرفته‌اند تا بدین منظور الگوهای نظری و روندهای تحقیق را برای پژوهش رسانه اجتماعی بر کاربران مالزیایی دسته‌بندی کنند.
در نهایت با ذکر روش و یافته‌های پژوهش نوشته شده است: از آمار توصیفی به منظور تشخیص روندهای تحقیق در هر دو تحلیل محتوا استفاده شد. یافته‌های این بررسی شامل موضوعات مختلف و الگوهای تحقیقاتی بوده است از جمله کاربرد نظری، رویکرد روش‌شناسی، محیط رسانه‌های اجتماعی، نوع محتوا و مراحل توسعه پژوهشی مربوط به رسانه‌های اجتماعی.
روزنه‌ای جدید برای جوامع مشارکتی
مقاله بعدی با عنوان «توسعه و چالش‌ها در استفاده از رسانه‌های اجتماعی: تجربه‌ای در مالزی» نوشته‌ی اظهر تمام و صالح حسن اعضای هیئت علمی دانشگاه پوترا مالزی بود که توسط اظهر تمام ارائه شد. او در ابتدای چکیده این مقاله به اهمیت رسانه‌ها اشاره کرده و نوشته است: رسانه‌ها، نهاد حیاتی دموکراسی هستند که به عنوان مکانیزمی اصلی عمل می‌کنند و به واسطه‌ی آنها، شهروندان درباره‌ی فرآیند دموکراتیک می‌آموزند و درگیر آن می‌شوند. در جامعه‌ی مدرن مالزی، رسانه‌های اجتماعی به سرعت تبدیل به ابزاری ارتباطی با کاربری گسترده شده‌اند تا صرف نظر از زمینه‌های اجتماعی و جمعیتی، اطلاعات را جمع‌آوری و در شبکه‌ها انتشار دهند.
در ادامه به فرصت‌ها و تهدیدهای رسانه‌های اجتماعی اشاره شده است: رسانه‌های اجتماعی هم فرصت‌ها و هم تهدیدها را در سطح فردی و در سطح اجتماعی به کاربران نشان می‌دهد. از لحاظ فرصت‌ها، برای مثال، نقش اصلی و رو به افزایش شبکه‌های اجتماعی در زندگی روزمره، روزنه‌های جدیدی را برای جوامع مشارکتی ترویج داده است تا در بیان پویای ارزش‌ها و عقاید، تسهیم نظر و ایده‌ها، و مشورت عمومی شرکت یابد. با توجه به تهدیدها، به عنوان نمونه، مردم از فیس‌بوک سوء استفاده می‌کنند تا اخباری جعلی شکل دهند و آن را انتشار دهند زیرا کسی نیست تا اعتبار آن منبع خبری را بررسی و تعیین کند.
با توجه به اطلاعات این مقاله، توسعه در الگوها و دلایل استفاده از رسانه‌های اجتماعی را در مالزی توصیف و بحث می‌کند. همچنین مشکلات و چالش‌های مرتبط با استفاده از رسانه اجتماعی را می‌سنجد و بر اساس آن، مکانیزم‌های کلیدی و برنامه‌های اتخاذ شده توسط دولت برای رویارویی با این مسائل را تعیین می‌کند.
دریافت «خودگزین» به‌جای مخاطبان منفعل
به گزارش شفقنا رسانه، مقاله بعدی با عنوان «شبكه‌هاي اجتماعي در ایران، تأثیرات و کارکردها» نوشته هادي خانيكي عضو هیئت علمی دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی و علیرضا فرزین دانشجوی دکتری رشته ارتباطات بود که البته فرصت ارائه پیدا نکرد. با این حال بخشی از چکیده‌ی مقاله در ادامه می‌آید. در این متن به نقش فناوری‌های ارتباطی و پیدایش رسانه‌های اجتماعی و ویژگی‌های آنها اشاره شده است: فن‌آوری‌های نوین اطلاعات و ارتباطات زمینه‌ساز پیدایش رسانه‌های اجتماعي (شبکه‌های اجتماعی، پیام‌رسان‌ها، میکروبلاگ‌ها و …) شده‌اند که توانسته‌اند بسترهاي مناسبي را براي تغییرات اجتماعي ایجاد کنند. این رسانه‌ها، با دارا بودن ویژگي‌هایی نظیر تعاملي‌بودن، قابلیت به اشتراک‌گذاري، سرعت بالای انتقال پیام، برکنار بودن از نظارت‌های رسمی و کاربرمحور بودن محتوا، فضاي نویني را در عرصه کنشگري رسانه‌ای ایجاد مي‌کنند.
در ادامه این متن آمده است: می‌توان به این پدیده نوظهور از زاویه «جامعه شبکه‌ای» نیز نگریست. به نظرِ مانوئل کاستلز شبکه‌ها صورت‌بندی اجتماعی جدید جوامع ما را تشکیل می‌دهند. ظرف رسانه‌ای جدیدی که او برای این تحول ارتباطی تعریف می‌کند، «ارتباطات خودگزین» است که «شبکه‌های رایانه‌ای» ستون فقرات آن، «دیجیتالی بودن» زبان آن و «توزیع و تعامل جهانی» گستره آن است و می‌تواند به سبب آنکه در محتوا «خودتولید»، در پخش «خودگردان» و در دریافت «خودگزین» است، به‌جای مخاطبان منفعل، در پی «کنشگرانی فعال» حداقل در فضای مجازی باشد.
در این پژوهش به تغییرات جامعه ایرانی در اثر استفاده رسانه‌های اجتماعی اشاره شده و در ادامه به بیان آماری از گزارش‌های سازمان فناوری اطلاعات ایران از وضعیت توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات پرداخته است: جامعه ایرانی نیز متأثر از تحولات سریع جهانی در این حوزه در یک دهه‌ی اخیر، به‌شدت دستخوش تغییرات وسیعی در استفاده و اثرگذاری توأمان از این رسانه جدید شده است؛ به‌گونه‌ای که اکنون 80 درصد خانوارهای شهری و 72 درصد خانوارهای روستایی دارای دسترسی به اینترنت پهن‌باند بوده و در این میان 65 درصد مجموع آنان کاربران شبکه‌های اجتماعی هستند. این روند، حاکی از رشد 51درصدی نسبت به 4 سال پیش است.
براساس متن این مقاله، از میان مهم‌ترین رسانه‌های اجتماعی که در سال‌های اخیر در تحولات مهم کشور نظیر انتخابات و دیگر کمپین‌های مهم سیاسی، اجتماعی و مدنی تأثیرگذار بوده‌اند، می‌توان به پیام‌رسان تلگرام اشاره کرد که مطابق اعلام پاول دوروف مدیرعامل آن، هم‌اکنون در ایران قریب به 40 میلیون کاربر فعال دارد.
با طرح این پیش‌فرض که رسانه‌های اجتماعی در ایران امروز را می‌توان نمودی از «رسانه‌های کوچک شبکه‌ای» دانست، در مقاله نوشته شده است: این رسانه‌ها میدان‌های واقعی گفت‌وگو و فرایندهای مؤثر تولید، توزیع و دریافت پیام را می‌سازند. جدال قدیمی رسانه‌های بزرگ و کوچک که برنده‌ای جز رسانه‌های کوچک نداشته، در ایران بارها تجربه‌شده است. پیروزی نوار کاست بر تلویزیون در انقلاب اسلامی سال ۵۷، پیروزی روزنامه‌های کوچک بر تلویزیون در انتخابات سال ۷۶، پیروزی گروه‌های مجازی و شبکه‌های اجتماعی بر تلویزیون در انتخابات سال ۹۲، فرجام این بازی جدید را از هم‌اکنون نشان می‌دهد.
